12 Σεπτεμβρίου: Η επέτειος της θρυλικής Μάχης του Μαραθώνα

Φέτος το 2020, συμπληρώνονται 2.510 χρόνια από την ιστορική μάχη του Μαραθώνα! Η φημισμένη μάχη εκτυλίχθηκε το 490 π.Χ., μεταξύ των Περσών και των Αθηναίων με τη βοήθεια των Πλαταιών και αποτελεί κομμάτι των λεγόμενων Α’ Μηδικών Πολέμων.

Αναπαράσταση της μάχης από τον καλλιτέχνη Παναγιώτη Αθανασιάδη

Το χρονικό της μάχης

Το 490 π.Χ. η Περσική αυτοκρατορία είχε επεκταθεί από τις Ινδίες έως την Αίγυπτο και τα νησιά του Αιγαίου Πελάγους. Όπως αναφέρει ο Ηρόδοτος, ο περσικός στρατός διέσχισε το Αιγαίο με 600 πλοία. Πρώτος τους στόχος ήταν τα νησιά των Κυκλάδων, στη συνέχεια η Ερέτρια και τέλος η Αθήνα. Ο ελληνικός στρατός αποτελούμενος από 9.000 Αθηναίους και 1.000 Πλαταιείς συνάντησε στα παράλια του Μαραθώνα 25.000 άνδρες του Περσικού Στρατού!

Χάρτης όπου σημειώνονται τα όρια της περσικής αυτοκρατορίας το 490 π.Χ. | Εκπαιδευτικό πρόγραμμα στο Μουσείο του Μαραθώνα.

Ο αθηναϊκός στρατός διοικούνταν από 10 στρατηγούς, με δέκατο, δηλαδή ανώτερο από όλους, τον Μιλτιάδη. Φημισμένη είναι η παράταξη των ελληνικών στρατευμάτων στη μάχη του Μαραθώνα, καθώς ήταν αυτή σε συνδυασμό με την ανδρεία τους που επέτρεψε τη μνημειώδη τους νίκη.

Αθηναίος Οπλίτης

Ο Μιλτιάδης, αναπτύσσοντας την αθηναϊκή φάλαγγα ώστε να έχει το ίδιο μήκος με την περσική παράταξη, αναγκαστικά πήρε το ρίσκο και αποδυνάμωσε το κέντρο. Η διεξαγωγή της μάχης δείχνει κυρίως την ωριμότητα της τακτικής της αθηναϊκής φάλαγγας, η οποία μετατρέπεται σε τανάλια για να εκμηδενίσει το πλεονέκτημα που είχαν οι Πέρσες στο κέντρο της γραμμής μάχης. Οι Αθηναίοι τούς καταδίωξαν μέχρι την παραλία, όπου η μάχη εξελίχθηκε σε σφαγή. Οι Πέρσες αγωνίζονταν να μπουν στα πλοία και οι Αθηναίοι προσπαθούσαν να τους εμποδίσουν.

Παράταξη της ελληνικής φάλαγγας (μπλέ χρώμα) στην μάχη του Μαραθώνα | Εκπαιδευτικό πρόγραμμα στο Μουσείο του Μαραθώνα.

Ένα ενδιαφέρον γεγονός που συνέβαλλε στην επιβολή των Αθηναίων επί των αντιπάλων τους ήταν η, έως και σήμερα, ανεξήγητη απουσία του ιππικού του Περσικού στρατού. Πιθανολογείται πως είχαν ως σκοπό να κάνουν απόβαση στην άλλη πλευρά της Αττικής, ώστε να περικυκλώσουν τους εχθρούς τους, όμως η ταχεία ανταπόκριση και νίκη των Ελλήνων κατέστειλε την πρόθεση τους αυτή.

Οι απώλειες και τα μνημεία των πεσόντων

Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι στη μάχη του Μαραθώνα, σκοτώθηκαν περίπου έξι χιλιάδες τετρακόσιοι Πέρσες, ενώ οι απώλειες των Αθηναίων ήταν μόνο εκατό ενενήντα δύο άνδρες. Τονίζει παράλληλα τον ηρωισμό των Αθηναίων, οι οποίοι αντιμετώπισαν έναν τόσο αριθμητικά ανώτερο εχθρό.

Ο τάφος των Αθηναίων είναι ο λεγόμενος Τύμβος του Μαραθώνα και βρίσκεται στη θέση Βρανά. Έχει ύψος 9 μέτρα, αν και υπολογίζεται ότι αρχικά ήταν πολύ ψηλότερος από αυτόν που βλέπουμε σήμερα στο χώρο.

O Τύμβος των Αθηναίων στο Μαραθώνα | Εκπαιδευτικό πρόγραμμα στο Μουσείο του Μαραθώνα

Από τον Παυσανία μαθαίνουμε ότι οι νεκροί Πλαταιείς τάφηκαν επίσης στην πεδιάδα του Μαραθώνα. Στην περιοχή του Βρανά, κοντά στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Μαραθώνα, βρέθηκε ένας ομαδικός τάφος με δέκα άνδρες και ένα αγόρι, ο οποίος θεωρείται ότι είναι ο Τύμβος των Πλαταιέων και των δούλων που έλαβαν μέρος στη μάχη.

Ο μαραθωνοδρόμος

Σύμφωνα με την παράδοση, μετά το τέλος της μάχης, ένας αγγελιαφόρος έτρεξε στην Αθήνα για να αναγγείλει τα σπουδαία νέα. Μόλις έφτασε στην πόλη, φώναξε «Νικήσαμε…» και ξεψύχησε από την εξάντληση. Οι αρχαίες μαρτυρίες σχετικά με τον μαραθωνοδρόμο είναι ελάχιστες και όλες αρκετά μεταγενέστερες, όταν πια η μάχη του Μαραθώνα είχε πάρει μυθικές διαστάσεις, ενώ στον πρώτο μαραθωνοδρόμο έχουν αποδοθεί πολλά διαφορετικά και συμβολικά ονόματα, όπως Θέρσιππος, Ευκλέας και Φειδιππίδης ή Φιλιππίδης. Όλα αυτά κάνουν τους σύγχρονους επιστήμονες να αμφισβητούν έντονα το γεγονός ότι κάποιος Αθηναίος, καταπονημένος ήδη από τη μάχη, έτρεξε φορώντας τα όπλα του μια τόσο μεγάλη απόσταση για να φέρει το μήνυμα της νίκης.

Όπως είναι γνωστό, στη σύγχρονη εποχή η ιστορία αυτή ενέπνευσε τη θέσπιση του γνωστού ολυμπιακού αθλήματος, του Μαραθώνιου δρόμου αντοχής, όπου αθλητές τρέχουν την απόσταση των 42 χιλιομέτρων σε ανάμνηση αυτής της παράδοσης.

Η επίδραση της μάχης στον ελληνικό κόσμο

Τα κατορθώματα των Μαραθωνομάχων προσδίδουν στην Αθήνα εξαιρετικό γόητρο και σε πολιτικό επίπεδο, εκμεταλλεύεται τη νίκη για να ισχυροποιήσει τη θέση της απέναντι στις άλλες πόλεις και να αναδειχθεί σε κυρίαρχη δύναμη μέσα στον ελληνικό κόσμο.

Από πολλές πηγές αναφέρεται ότι η νικηφόρος έκβαση της μάχης αυτής αποτέλεσε σημείο αναφοράς και υπήρξε καθοριστική όχι μόνο για την ιστορική πορεία της Αθήνας ή της Ελλάδας, αλλά και ολόκληρης της ευρωπαϊκής ηπείρου, καθώς απέδειξε πως οι Πέρσες κατακτητές ήταν κάθε άλλο παρά αήττητοι και προλόγισε το Χρυσό Αιώνα του ελληνικού πολιτισμού, ο οποίος ακολούθησε.

Η ίδια η μάχη, οι πρωταγωνιστές της και τα γεγονότα γύρω από αυτήν με τον καιρό πήραν επικές διαστάσεις, επενδύθηκαν με μύθους και παραδόσεις και αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για τους καλλιτέχνες. Ενέπνευσε έργα, όπως για παράδειγμα τη τραγωδία «Πέρσαι», του Αισχύλου, ο οποίος υπήρξε μαραθωνομάχος και ο ίδιος. Εκτός από τις αρχαίες γραπτές πηγές, πολύ σημαντικές πληροφορίες αντλούμε από το αρχαιολογικό υλικό, στο οποίο συγκαταλέγονται ευρήματα που σχετίζονται άμεσα με τη μάχη και προέρχονται από τις ανασκαφές στον Μαραθώνα, αλλά και σπουδαία έργα τέχνης που βρέθηκαν σε ανασκαφές ανά την Ελλάδα και αποκαλύπτουν τις αλλαγές που επέφερε ο απόηχος της μάχης στη συνείδηση των νικητών.

Σκηνή μάχης Έλληνα οπλίτη με Πέρσες τοξότες από μελανόμορφη λήκυθο 490-480 π.Χ. | Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

Κατερίνα Ζυγουράκη

---

Βιβλιογραφία και εικόνες:

· «¨̔Ελλήνων προμαχου̃ντες ̓Αθηναι̃οι Μαραθω̃νι...», Εκπαιδευτικό πρόγραμμα στο Μουσείο του Μαραθώνα, Αθήνα, 2010.

· «Ιστορία του Αρχαίου Ελληνικού Κόσμου», François Lefèvre.