28η Οκτωβρίου 1940: Το βροντερό «ΌΧΙ» του ελληνικού λαού.

Η επέτειος της 28ης Οκτωβρίου του 1940 αποτελεί ημέρα μνήμης και εθνικής υπερηφάνειας, ορόσημο στην πορεία του Έθνους μας και κατέχει περίοπτη θέση στο βάθρο της συλλογικής μας μνήμης. Σηματοδοτεί την είσοδο της χώρας στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και την έναρξη του Ελληνοϊταλικού πολέμου. Η Ελλάδα αντιστάθηκε με θάρρος και αντοχή, και αποτέλεσε παράδειγμα προς μίμηση για τις επόμενες γενεές Ελλήνων. Έχει σχολιαστεί μάλιστα, ότι πιθανώς να καθόρισε την πορεία του πολέμου όσο καμία άλλη χώρα.

Παρά τις προσπάθειες της τότε κυβέρνησης να διατηρήσει την ουδετερότητα της χώρας, για άλλη μια φορά η σημαντική γεωστρατηγική θέση της Ελλάδας υπήρξε η αιτία που την ανάγκασε να υπερασπιστεί τα σύνορα της. Οι οιωνοί για την επικείμενη συμμετοχή της Ελλάδας στον πόλεμο ήταν εμφανείς από νωρίς. Στις 15 Αυγούστου 1940, το εύδρομο «Ελλη», που βρισκόταν αγκυροβολημένο στο λιμάνι της Τήνου για τη θρησκευτική γιορτή της Κοίμησης της Θεοτόκου, χτυπήθηκε από τορπίλη ιταλικού υποβρυχίου και βυθίστηκε. Λίγους μήνες αργότερα, η κατάληψη της Ρουμανίας από τον Χίτλερ (7 Οκτωβρίου 1940) επιτάχυνε με τη σειρά της τις εξελίξεις.

Το ελληνικό «Όχι»

Ο Ιταλός πρεσβευτής Εμανουέλε Γκράτσι έφτασε στην πρωθυπουργική κατοικία στις 3 παρά 10 το πρωί της 28ης Οκτωβρίου 1940 για να παραδώσει το ιταλικό τελεσίγραφο. Απαιτούσε ουσιαστικά την ελεύθερη διέλευση του ιταλικού στρατού από την Ελληνοαλβανική μεθόριο, προκειμένου στη συνέχεια να καταλάβει κάποια στρατηγικά σημεία (λιμάνια, αεροδρόμια κλπ), για τις ανάγκες ανεφοδιασμού και άλλων διευκολύνσεών του για τη μετέπειτα προώθησή του στην Αφρική. Ο Μεταξάς απάντησε χωρίς δισταγμό: «Alors, c’est la guerre» («Λοιπόν, έχουμε πόλεμο»). Με την άρνησή του να υποκύψει στους ιταλικούς εκβιασμούς συντάχθηκε ομόθυμα ολόκληρος ο ελληνικός λαός.

O ίδιος ο Γκράτσι στα απομνημονεύματά που εξέδωσε το 1945, περιγράφει τον έκδηλο θαυμασμό του για τον Έλληνα πρωθυπουργό, ο οποίος προτίμησε τη θυσία, έναντι της υποδούλωσης, με ένα βροντερό « ΌΧΙ! ».

Η Ιταλία λοιπόν κηρύσσει τον πόλεμο στην Ελλάδα. Στις 5 και μισή τα ξημερώματα, ξεκίνησε ο Ελληνοϊταλικός Πόλεμος με την αιφνιδιαστική εισβολή των ιταλικών στρατευμάτων στην Ήπειρο, οπότε η Ελλάδα αμυνόμενη εισήλθε στον πόλεμο. Οι σειρήνες ηχούν απειλητικά. Τα προπύλαια του Πανεπιστήμιου όμως γεμίζουν κόσμο που φωνάζει ενθαρρυντικά συνθήματα υπέρ της σωτηρίας της πατρίδας.

Ο γνωστός Έλληνας λογοτέχνης της γενιάς του ‘30 Γεώργιος Θεοτοκάς περιγράφει με τα δικά του λόγια την ημέρα εκείνη:

«Ξυπνώ με τις καμπάνες που σημαίνουν την κήρυξη του πολέμου και τον πρώτο συναγερμό. Επιτέλους είμαστε μέσα! [...] Μια στρατιωτική μονάδα φεύγει από τα Παραπήγματα. Oι στρατιώτες είναι άοπλοι. Είναι πολύ νέοι και καλά ντυμένοι. Τραγουδούν, γελούν και παίζουν φάπες, κάνουν σαν παιδιά που ξεκινούν για μια ευχάριστη εκδρομή [...] Αισθάνουμαι ότι ανήκω σ’ ένα σύνολο που δεν έχασε την αυτοπειθαρχία του. Το αίσθημα αυτό μου δίνει κάποια περηφάνια [...] Σιγά σιγά η Αθήνα παίρνει το ύφος των μεγάλων εθνικών εορτών, κάτι που θυμίζει λ.χ. τα Εκατόχρονα της Ελληνικής Επανάστασης, αλλά πιο αυθόρμητα και πιο νεανικά. Καιρός θαυμάσιος, καταγάλανος ουρανός. Πλήθη νέων [...] έχουν χυθεί στους κεντρικούς δρόμους, με λάβαρα, σημαίες, δάφνες, μουσικές. [...] O κόσμος συμμετέχει σ’ αυτές τις εκδηλώσεις, χειροκροτεί, ζητωκραυγάζει. Είχα πολλά, πάρα πολλά χρόνια να δω τέτοιον ενθουσιασμό στην Αθήνα. Αισθάνεται κανείς ένα πάθος μες στον αέρα, ένα φανατισμό, μια λεβεντιά. Ξύπνησε το ελληνικό φιλότιμο, είναι κάτι ωραίο. Και μια τέλεια εθνική ενότητα. Είναι η πρώτη φορά στη ζωή μου που αισθάνουμαι τέτοιαν ομόνοια να βασιλεύει στον τόπο.»

Η "Μάχη του Μαραθώνα"

Το 1940 την Ήπειρο διοικούσε τότε ο υποστράτηγος Χαράλαμπος Κατσιμήτρος. Οι Ιταλοί εισβάλλουν στα ελληνοαλβανικά σύνορα και ο ελληνικός στρατός οργανώνει την άμυνα του στο Καλπάκι. Αν και από ιστορικές πηγές αναφέρεται η μάχη του Καλπακίου ως μια σύγχρονη μάχη των Θερμοπυλών, ο ίδιος ο στρατηγός Κατσίμητρος στα πολεμικά του απομνημονεύματα από τον Πόλεμο αναφέρει συχνά τον Μιλτιάδη και τον Μαραθώνα. Ισχυρίζεται πως αντέγραψε το σχέδιο του Μιλτιάδη στον Μαραθώνα το 490 π.Χ.

Οι ιταλικές δυνάμεις υπερτερούσαν, έχοντας στην κατοχή τους 30 άρματα μάχης (τανκς), τα οποία οι ελληνικές δυνάμεις δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν. Για το λόγο αυτό, ο Κατσιμήτρος αντί να υποχωρήσει, αποφάσισε να τους παρασύρει σε μια τοποθεσία όπου τα τεθωρακισμένα τους θα παγιδεύονταν και θα ήταν έτσι δυνατόν να εξουδετερωθούν από τις βολές του ελληνικού πυροβολικού. Αυτό το μέρος ήταν η κοιλάδα της Ελαιάς, που περιτριγυριζόταν από βουνά και στα χαμηλότερα σημεία της υπήρχαν έλη. Τα ιταλικά τεθωρακισμένα παγιδεύτηκαν σε αυτή την τοποθεσία με αποτέλεσμα οι Έλληνες να καταστρέψουν εννέα ιταλικά άρματα μάχης και να κυριεύσουν άλλα 15 ανέπαφα.

Η νίκη αυτή ανέκοψε την προέλαση των Ιταλών στην Ήπειρο. Αν οι Ιταλοί είχαν πετύχει τον στόχο τους, είναι πολύ πιθανόν να είχαν τελειώσει νικηφόρα την εκστρατεία τους κατά της Ελλάδας, γεγονός που θα είχε αναμφίβολα αλλάξει όλη την πορεία του Β’ παγκοσμίου πολέμου.

Η παταγώδης αποτυχία των Ιταλών να επιβληθούν επί της Ελλάδας, οδήγησε τη Ναζιστική Γερμανία να κηρύξει πόλεμο στην χώρα, ενώ είναι γνωστό ότι αρχικά δεν το θεωρούσε σκόπιμο. Ο Χίτλερ ήθελε να αποτρέψει την Ελλάδα να δημιουργήσει με τη συμβολή των συμμάχων ένα μέτωπο που θα εμπόδιζε την επέλαση της Γερμανίας στα ανατολικά της Ευρώπης. Πράγματι, η αντίσταση του ελληνισμού στη γερμανική μηχανή υπήρξε ηρωική σε πολλαπλά μέτωπα, με αποτέλεσμα ακόμα και ο Χίτλερ να παραδεχθεί την ανδρεία των Ελλήνων.

Η επέτειος του «Όχι»

Η επέτειος του «Όχι» γιορτάστηκε για πρώτη φορά στα χρόνια της Κατοχής. Στο κεντρικό κτίριο και στον προαύλιο χώρο του Πανεπιστημίου Αθηνών πραγματοποιήθηκε ο πρώτος εορτασμός στις 28 Οκτωβρίου 1941. Στη δεύτερη επέτειο (1942), ο εορτασμός έγινε στην Πλατεία Συντάγματος. Επίσημα όμως η επέτειος γιορτάστηκε για πρώτη φορά στις 28 Οκτωβρίου 1944 με παρέλαση ενώπιον του πρωθυπουργού Γεωργίου Παπανδρέου.

Ζυγουράκη Κατερίνα

Πηγές: ert.gr / cnn.gr / kathimerini.gr / uoa.gr / militaire.gr / ebooks.edu.gr / nexusmedia.gr