Ανεμοστρόβιλοι & Σίφωνες | Η αυξητικά καταστροφική δύναμη των Υδροσιφώνων στην Ελλάδα
Ο ανεμοστρόβιλος είναι ένα μετεωρολογικό φαινόμενο μικρής χρονικής διάρκειας και μικρής έκτασης. Πρόκειται για ένα κατακόρυφο ή κεκλιμένο στροβιλισμό του αέρα, που διαρκεί από μερικά δευτερόλεπτα μέχρι λίγα λεπτά της ώρας.
Το φαινόμενο αυτό προκαλείται λόγω του ιξώδους του ατμοσφαιρικού αέρα, ιδιαίτερα όταν θερμές μάζες του υψώνονται με ταχύτητα που υπερβαίνουν κάποιο σχετικό «κρίσιμο όριο», ή όταν συναντιούνται αντίθετα ρεύματα αέρος. Στην αγγλική ορολογία οι ανεμοστρόβιλοι ονομάζονται whirlwinds. Άλλες ονομασίες είναι «δαίμονες κονιορτού» (dustdevils) ή «στήλες άμμου» (sandpillars).
Ο ανεμοστρόβιλος προκαλεί ζημιές;
Οι περισσότεροι ανεμοστρόβιλοι στη Γη είναι ασθενείς και μικροί σε διαστάσεις (έως ένα μέτρο) ενώ η μέγιστη ταχύτητα των ανέμων φτάνει κατά μέσο όρο τα 70 χιλιόμετρα την ώρα. Συνήθως διαλύονται σε διάστημα λιγότερο του ενός λεπτού από την δημιουργία τους, χωρίς να προκαλέσουν ζημιές.
Πολύ σπάνια έχει συμβεί κάποιοι ανεμοστρόβιλοι να ενισχυθούν και να μεγαλώσουν, φτάνοντας σε διάμετρο ακόμα και τα 90 μέτρα και σε ύψος πάνω από 1.000 μέτρα, με συνολική διάρκεια ζωής έως και τα 20 λεπτά ή και ακόμα μεγαλύτερη. Σε αυτές τις περιπτώσεις έχουν υποστεί ζημίες και θύματα.
Ποιες είναι οι διαφορές μεταξύ ανεμοστρόβιλου και σίφωνα;
Πολλές φορές ο ανεμοστρόβιλος συγχέεται με τον σίφωνα (tornado), όμως υπάρχουν αξιοσημείωτες διαφορές ανάμεσα στα δύο αυτά φαινόμενα:
Ο σίφωνας είναι συνήθως μεγαλύτερης έντασης από τον ανεμοστρόβιλο και πολύ πιο επικίνδυνος. Ο ανεμοστρόβιλος πολύ σπάνια προσεγγίζει σε ταχύτητα ανέμων της χαμηλότερης κατηγορίας έντασης του σίφωνα.
Οι αιτίες και ο τρόπος δημιουργίας του σίφωνα είναι εντελώς διαφορετικές από του ανεμοστρόβιλου.
Ο σίφωνας δημιουργείται μέσα σε τεράστια καταιγιδοφόρα σύννεφα και αποφύεται από τη βάση τους, φτάνοντας έως το έδαφος, ενώ ο ανεμοστρόβιλος «ανεβαίνει» από το έδαφος, με εντελώς αίθριο ουρανό ή το πολύ ελαφρά νέφωση.
Ο σίφωνας μοιάζει με προβοσκίδα ελέφαντα που αποφύεται από τη βάση καταιγιδοφόρων νεφών, γνωστά ως σωρειτομελανίες, έως το έδαφος.
Σίφωνας
Ο σίφωνας είναι μια ατμοσφαιρική διαταραχή που δημιουργείται όταν στην ατμόσφαιρα επικρατεί σε μεγάλο βαθμό αστάθεια του αέρα. Συγκεκριμένα, είναι μια ισχυρή στροβιλιζόμενη στήλη αέρα που προβάλλει από νέφος Cb με την μορφή σωληνοειδούς προεκβολής νέφους. Πρόκειται για ένα από τα πιο έντονα και βίαια μετεωρολογικά φαινόμενα της φύσης. Καμία άλλη ατμοσφαιρική διατάραξη δε μπορεί να συγκριθεί από πλευρά έντασης φαινομένου με τους σίφωνες. Στις ΗΠΑ ονομάζεται «tornado» ή «twister».
Οι σίφωνες αποτελούν μια παγκόσμια απειλή, καθώς εμφανίζονται τακτικά σε πάρα πολλά σημεία του πλανήτη και σε όλες τις ηπείρους, εκτός από την Ανταρκτική. Οι ετήσιες ανθρώπινες απώλειες λόγω των σιφώνων ανέρχονται σε 300 - 400 άτομα παγκοσμίως, σύμφωνα με τις επίσημες εκτιμήσεις του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού. Ωστόσο, η πλειονότητα των σιφώνων παρατηρείται στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες έχουν τον μεγαλύτερο αριθμό σιφώνων από κάθε άλλη χώρα και συγκεκριμένα κατά μέσο όρο 1.200 σίφωνες ανά έτος. Ένα ιδιαίτερα μεγάλο ποσοστό των σιφώνων ξηράς της χώρας αυτής, παρατηρείται σε μια περιοχή των κεντρικών Ηνωμένων Πολιτειών, η οποία είναι γνωστή ως Μονοπάτι των Σιφώνων (Tornado Alley).
Οι σίφωνες ποικίλλουν σε σχήματα και διαστάσεις, ωστόσο μοιάζουν με ένα περιστρεφόμενο σύννεφο σε σχήμα χωνιού, που ενώνει τα σύννεφα με το έδαφος. Επίσης, ποικίλλουν και σε ένταση και διάρκεια, αν και οι περισσότεροι έχουν ταχύτητες περιστροφικών ανέμων μικρότερες από 177 χιλιόμετρα την ώρα, μέσο πλάτος συνήθως 75 μέτρα και διάρκεια λίγων λεπτών ή σπανιότερα άνω των τριάντα λεπτών.
Σίφωνες ξηράς και θάλασσας
Οι σίφωνες εμφανίζονται τόσο πάνω από την ξηρά, οι οποίοι λέγονται σίφωνες ξηράς, όσο και πάνω από τη θάλασσα, οι οποίοι λέγονται σίφωνες της θάλασσας ή υδροσίφωνες. Οι δυο κατηγορίες αυτές ονομάζονται και νεφοστρόβιλοι. Πολλοί νεφοστρόβιλοι ξηράς προέρχονται από τη θάλασσα και τελικώς βγαίνουν στην ξηρά, όπως επίσης συμβαίνει και το αντίστροφο. Οι θαλάσσιοι σίφωνες στην αγγλική γλώσσα ονομάζονται waterspouts, όρο που πολλοί τον μεταφράζουν σε «υδροστρόβιλους».
Σημαντικό να αναφερθεί είναι ότι οι σίφωνες συνηθέστερα κινούνται κατά ομάδες και όταν προκαλούνται από το ίδιο κύτταρο καταιγίδας αναφέρονται ως οικογένεια σιφώνων (tornado family).
Ποιες είναι οι κατάλληλες συνθήκες για να σχηματιστεί ένας σίφωνας;
Πρακτικώς μπορεί να σχηματιστεί σίφωνας σε οποιοδήποτε μέρος, ώρα και εποχή κατά τη διάρκεια του έτους, υπό τις παρακάτω κατάλληλες συνθήκες:
Θερμές και υγρές τροπικές αέριες μάζες με ψυχρά πολικά μέτωπα
Ύπαρξη αέρα μεγάλης αστάθειας και υγρασίας
Ισχυρή κατακόρυφη πτώση της θερμοκρασίας με το ύψος, με ταυτόχρονο εγκλωβισμό λανθάνουσας θερμότητας στα χαμηλότερα στρώματα της τροπόσφαιρας
Αύξηση της μάζας του αέρα που ανυψώνεται βίαια
Λόγω της εντονότερης ηλιακής ακτινοβολίας το μεσημέρι, προκαλείται υπερθέρμανση κοντά στο έδαφος, επαυξάνοντας την ανοδική τάση και γι' αυτό οι σίφωνες συνήθως εμφανίζονται αργά το μεσημέρι, λίγη ώρα μετά τη μεγαλύτερη θερμοκρασία του 24ώρου.
Στη Βόρεια Αμερική, οι σίφωνες κατά κανόνα παρουσιάζονται τους μήνες από Απρίλιο έως Ιούλιο, ενώ ο πλέον επικίνδυνος μήνας είναι ο Μάιος.
Αξίζει να σημειωθεί ότι οι σίφωνες δεν επηρεάζονται από επιφάνειες νερού και έτσι διαπερνούν συχνά μεγάλους ποταμούς και λίμνες. Όσον αφορά τα βουνά, έχουν παρατηρηθεί σίφωνες ακόμα και σε υψόμετρα 3.700 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας και πολλοί σκαρφαλώνουν λόφους και βουνά ή πλήττουν στενές κοιλάδες και οροπέδια. Έχει καταγραφεί σίφωνας ο οποίος πέρασε κορυφογραμμή ύψους 910 μέτρων ανεπηρέαστος.
Στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης, μεταξύ των οποίων και στην Ελλάδα, χρησιμοποιείται, από το 1975, η Κλίμακα TORRO (tornado intensity scale) η οποία είναι μια κλίμακα για την μέτρηση της ταχύτητας των ανέμων μέσα στους σίφωνες. Η κλίμακα αυτή ξεκινάει από τους T0, για εξαιρετικά ασθενείς σίφωνες, και φτάνει ως τους T11, για καταστρεπτικούς στην παγκόσμια ιστορία, οι οποίοι επιτυγχάνουν ταχύτητες ανέμων ≥ 483 χιλιόμετρα την ώρα.
Σίφωνες στην Ελλάδα
Η Ελλάδα δεν θεωρείται ως μία από τις χώρες με την συχνότερη εμφάνιση σιφώνων ξηράς σε παγκόσμια κλίμακα ή έστω σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Μεγάλη συχνότητα όμως εμφανίζονται οι σίφωνες της θάλασσας, εν μέρει λόγω του ότι είναι η χώρα με το μεγαλύτερο μήκος ακτογραμμών στην Ευρώπη, με μήκος ακτών πάνω από 15.000 χιλιόμετρα.
Συγκεκριμένα, από το 1998 έως το 2002, σημειώθηκαν κατά μέσο όρο 8 σίφωνες ξηράς και 10 σίφωνες θαλάσσης ετησίως. Τα τελευταία χρόνια, η συχνότητα εμφάνισής τους είναι ραγδαία αυξητική. Ενδεικτικώς, στο διάστημα των 10 ετών μεταξύ του 1998 και του 2008, ο αριθμός σιφώνων ξηράς και θαλάσσης ξεπέρασε τους 20 ετησίως, με ιδιαίτερα παραγωγικό έτος - ρεκόρ το 2002, όταν καταγράφτηκαν συνολικά 40 σίφωνες: 13 σίφωνες ξηράς και 27 σίφωνες θαλάσσης, σε διάφορες περιοχές της χώρας.
Στατιστικά, η διάρκεια ζωής των σιφώνων που καταγράφονται στην Ελλάδα φτάνει τα 10 - 15 λεπτά και πολύ σπάνια τα 30 λεπτά, ενώ η απόσταση που διανύουν είναι συνήθως 5 με 7 χιλιόμετρα και οι πιο ισχυροί μπορούν να διανύσουν ακόμη και 10 χιλιόμετρα.
Τα επόμενα χρόνια οι σίφωνες στην Ελλάδα θα έχουν καταστροφικότερη δύναμη
Οι ειδικοί έχουν εκτιμήσει ότι η παγκόσμια θέρμανση και η κλιματική αλλαγή προκαλεί αύξηση της ατμοσφαιρικής αστάθειας των χαμηλότερων στρωμάτων στην κατώτερη ατμόσφαιρα της χώρας και ότι οι σίφωνες που θα δημιουργούνται στο μέλλον θα είναι περισσότεροι και ισχυρότεροι. Μέχρι και τη δεκαετία του 1990, η κοινή γνώμη στην Ελλάδα πίστευε ότι όλα αυτά αφορούν ακραία καιρικά φαινόμενα που προκαλούν εκτεταμένες καταστροφές μόνο σε άλλες ηπείρους.
Σύμφωνα με το δίκτυο ενημέρωσης για τον καιρό και το κλίμα (climatebook.gr), στην Ελλάδα το 2021 καταγράφηκαν 97 υδροσίφωνες (σίφωνες θαλάσσης) και 9 σίφωνες ξηράς, οι οποίοι προκάλεσαν υλικές ζημιές.
Σίφωνας στη Νέα Μάκρη
Στις 09/11/2016 κατά της 15:00, ένας σίφωνας έπληξε τον Δήμο Μαραθώνα, περνώντας από Ν. Μάκρη και καταλήγοντας στον Μαραθώνα. Υπήρξαν υλικές ζημιές σε δημοτικό σχολείο στην Ν. Μάκρη, σε πολλά σπίτια και στην παραλία της Μάκρης - Μαραθώνα.
Το παρακάτω βίντεο τραβήχτηκε από το E-tv και το Live News του Νίκου Ευαγγελάτου, στο Β' Δημοτικό σχολείο της Νέας Μάκρης μετά την εμφάνιση του σίφωνα.
Τι κάνουμε αν έρθουμε αντιμέτωποι με έναν σίφωνα;
Κατά την διάρκεια ενός σίφωνα, λόγω του ανοδικού στροβιλιζόμενου ανέμου, αναρροφώνται διάφορα αντικείμενα, ακόμα και ζώα. Στη συνέχεια ρίπτονται σε κάποια απόσταση επί της κινούμενης τροχιάς τραυματίζοντας έτσι ανθρώπους. Ειδικότερα όταν αναρροφώνται και ρίπτονται ψάρια ή άλλα ζώα, μπορεί να προκληθεί το φαινόμενο της βροχής των ζώων, κατά το οποίο νεκρά ή ζωντανά ζώα πέφτουν από τον ουρανό, σε μεγάλες ποσότητες.
Στις ΗΠΑ, όταν ανιχνεύεται ένας σίφωνας στην περιοχή από τα ραντάρ ή άλλα μέσα παρακολούθησης, εκδίδεται Προειδοποίηση για Σίφωνα (Tornado Warning) από όλα τα τοπικά Μέσα Ενημέρωσης, ενώ ειδικά σε οικισμούς περιοχών με υψηλό κίνδυνο εμφάνισης του φαινομένου, ηχούν και σχετικές σειρήνες συναγερμού.
Παρακάτω αναγράφονται μερικές συμβουλές από τους ειδικούς αναλόγως με το που θα είναι κάποιος όταν εμφανιστεί σίφωνας:
Στο σπίτι ή σε κάποιο κτήριο
Αρχικά, όλοι πρέπει να καταφύγουν επειγόντως σε ένα υπόγειο ή αν δεν υπάρχει, σε ένα εσωτερικό δωμάτιο χωρίς παράθυρα στο ισόγειο ενός ανθεκτικού κτιρίου και να καθίσουν στο δάπεδο σκυφτοί και διπλωμένοι στη μέση, καλύπτοντας το κεφάλι με τα χέρια. Επίσης, αν δεν υπάρχει υπόγειο, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως καταφύγιο η αποθήκη κάτω από μια εσωτερική σκάλα, μια ακλόνητη μπανιέρα ή ένα ανθεκτικό ακλόνητο τραπέζι ή πιάνο. Αν μάλιστα υπάρχει και κουβέρτα, πρέπει να καλυφθούν με αυτήν, για καλύτερη προστασία από ενδεχόμενα συντρίμμια. Όσοι βρεθούν μέσα ή δίπλα σε κινητό σπίτι (mobile home) πρέπει να φύγουν αμέσως από αυτό επειδή οι συγκεκριμένες κατασκευές είναι τόσο ευάλωτες σε έντονα καιρικά φαινόμενα, που συνήθως εκτοξεύονται και καταστρέφονται εντελώς, ακόμα και από ασθενείς σίφωνες.
Στο αυτοκίνητο
Αν κάποιοι βρεθούν μέσα ή κοντά σε αυτοκίνητο, πρέπει αρχικά να αφιερώσουν μερικά δευτερόλεπτα για να εκτιμήσουν τον σίφωνα. Αν διαπιστώσουν ότι ο σίφωνας είναι αρκετά μακριά και δεν φαίνεται να τους πλησιάζει γρήγορα, τότε επιτρέπεται η διαφυγή με αυτοκίνητο και εφόσον φυσικά δεν υφίσταται κυκλοφοριακή συμφόρηση.
Αν όμως ο σίφωνας είναι επικίνδυνα κοντά ή αν φαίνεται να πλησιάζει γρήγορα, οι μετεωρολόγοι συμβουλεύουν τους οδηγούς να παρκάρουν τα οχήματά τους στην άκρη του δρόμου, ώστε να μην εμποδίσουν την κυκλοφορία έκτακτης ανάγκης, και να αναζητήσουν ένα ασφαλές καταφύγιο. Αν δεν υπάρχει καταφύγιο κοντά, τότε η αμέσως καλύτερη επιλογή είναι να βρεθεί ένα χαμηλό χαντάκι ή όρυγμα και να ξαπλώσουν μπρούμυτα μέσα σε αυτό, καλύπτοντας το κεφάλι με τα χέρια. Η ίδια συμβουλή ισχύει γενικότερα και για όσους βρεθούν σε ανοιχτό χώρο, μακριά από οχήματα και κτίρια. Ο σκοπός είναι να μειωθεί ο κίνδυνος τραυματισμού ή θανάτου από τα εκτοξευόμενα συντρίμμια.
Σημαντικό να αναφερθεί είναι ότι οι διαβάσεις κάτω από ανισόπεδους κόμβους σε αυτοκινητόδρομους είναι μία από τις χειρότερες δυνατές θέσεις για καταφύγιο κατά τη διάρκεια σίφωνα. Μελέτες έχουν δείξει ότι μια τέτοια διάβαση, λόγω του στενού πλάτους της, λειτουργεί σαν αεροδυναμική σήραγγα και προκαλεί επιτάχυνση των ανέμων, αυξάνοντας έτσι τον κίνδυνο από τον σίφωνα, ενώ επιπλέον διοχετεύει τα συντρίμμια κάτω από την αερογέφυρα.
Κασσάνδρα Κουσούλη
Γεωπόνος
Πηγές: Wikipedia.gr
Βιβλίο - Μαθήματα γεωργικής μετεωρολογίας και κλιματολογίας, Εκδόσεις ΖΗΤΗ
Comments