Έτσι νικούν οι Έλληνες!

Στο βιβλίο του «The Fifteen Decisive Battles Of the World From Marathon To Waterloo» ο Άγγλος ιστορικός Sir Edward Creasy καταθέτει την άποψη ότι «η μάχη του Μαραθώνα έσπασε για πάντα το μύθο του αήττητου των Περσών που παρέλυε τη διάνοια των λαών. Ενέπνευσε στους Έλληνες την αυτοπεποίθηση που απέκρουσε τον Ξέρξη και εξασφάλισε στην ανθρωπότητα τον πολιτιστικό θησαυρό των Αθηνών (πρωτίστως η δημοκρατία) που οδήγησε στον ευρωπαϊκό πολιτισμό».

Στην αυγή του 5ου αιώνα π.Χ., μετά την κατάπνιξη της Ιωνικής επανάστασης από τις δυνάμεις της Περσικής αυτοκρατορίας, η εκστρατεία εναντίον της Ελλάδας έμοιαζε κάτι παραπάνω από βέβαιη. Ο Μεγάλος Βασιλιάς Δαρείος Α΄ ήταν αποφασισμένος να χαλιναγωγήσει το ελεύθερο πνεύμα των Ελλήνων και να προσθέσει τη χώρα τους στις υποτελείς επαρχίες του. Στη σκέψη του πανίσχυρου ηγεμόνα η δημοκρατική πόλη των Αθηνών φάνταζε ως ο πλέον επικίνδυνος αντίπαλος. Μάλιστα, είχε υποδείξει σε έναν από τους δούλους του να του υπενθυμίζει σε κάθε γεύμα: «Δέσποτα, μέμνεο των Αθηναίων» (Άρχοντα, να θυμάσαι τους Αθηναίους).

Ο προδότης Ιππίας

Χρησιμοποιώντας ως πρόσχημα την παροχή στρατιωτικής στήριξης από την Αθήνα στην αποτυχημένη προσπάθεια των μικρασιατικών αποικιών για αυτοδιάθεση, έθεσε σε εφαρμογή το επεκτατικό του σχέδιο. Σύμφωνα με αυτό, ένα εκστρατευτικό σώμα αποτελούμενο από περίπου 30.000-50.000 οπλίτες και 1.000-2.000 ιππείς επιβιβάστηκε σε 600 πολεμικά πλοία και απέπλευσε από τα παράλια της Κιλικίας στα μέσα του καλοκαιριού του 490 π.Χ. με προορισμό την Ελλάδα. Στρατηγοί είχαν οριστεί ο Μήδος ναύαρχος Δάτης και ο ανιψιός του αυτοκράτορα Αρταφέρνης, οι οποίοι βασίστηκαν σημαντικά στις συμβουλές του έκπτωτου Αθηναίου τύραννου, Ιππία. Αφού ισοπέδωσαν όλες τις πόλεις των Κυκλάδων που τόλμησαν να μην προσφέρουν «γην και ύδωρ» ως ένδειξη υποταγής, στάφηκαν προς την Εύβοια. Εκεί, παρ’ ότι η Κάρυστος προέβαλε μικρή αντίσταση, η Ερέτρια αντιστάθηκε σθεναρά στην πολιορκία των επίδοξων κατακτητών.

Όταν οι Αθηναίοι πληροφορήθηκαν τα νέα σχετικά με την επέλαση των Περσών, σύστησαν ένα στράτευμα αποτελούμενο από 10.000 οπλίτες. Γι’ αυτό το σκοπό, καθεμιά από τις 10 φυλές της πόλης στρατολόγησε 1.000 άντρες, από επιφανείς πολίτες μέχρι απελεύθερους δούλους. Παράλληλα, αποφάσισαν να ζητήσουν την αρωγή της άλλης μεγάλης δύναμης του ελλαδικού χώρου× της Σπάρτης.

Φειδιππίδης - Ο πρώτος Μαραθωνοδρόμος

Ο αγγελιοφόρος Φειδιππίδης μετέφερε το μήνυμα, καλύπτοντας την απόσταση των 220 χλμ. σε μόλις 48 ώρες. Επιστρέφοντας το ίδιο γρήγορα στο άστυ, παρέδωσε την απάντηση των Σπαρτιατών, οι οποίοι συμφωνούσαν μεν να σταθούν στο πλευρό των Αθηναίων, ωστόσο, για θρησκευτικούς λόγους, δεν μπορούσαν να εκστρατεύσουν πριν τη νέα σελήνη.

Μετά την ισοπέδωση της Ερέτριας, ως παραδειγματική τιμωρία, ο πολυάριθμος περσικός στρατός πέρασε απέναντι και έστησε το στρατόπεδό του στο σημείο που υπέδειξε ο Ιππίας× στο Μαραθώνα. Η αντίδραση των Αθηναίων ήταν άμεση. Η πάνοπλη φάλαγγα, η οποία είχε επικεφαλής 10 στρατηγούς – έναν από κάθε φυλή – με πολέμαρχο τον Καλλίμαχο, έσπευσε να τους αναχαιτίσει με κάθε μέσο. Στο πλευρό τους βρέθηκαν και 1.000 Πλαταιείς, που ανταποκρίθηκαν χωρίς δισταγμό στην έκκληση των συμμάχων τους για βοήθεια.

Αν και το σκηνικό είχε στηθεί πάνω στην καταπράσινη κοιλάδα, καμιά από τις δύο αντιμαχόμενες πλευρές δεν φάνηκε να αποτολμά την πρώτη κίνηση. Οι Πέρσες, καλά οχυρωμένοι στο σημερινό Κάτω Σούλι με το Μεγάλο Έλος (ακτή του Σχινιά) στα νώτα και το ρέμα του Χάραδρου μπροστά τους, περίμεναν υπομονετικά και με περισσή αυτοπεποίθηση τους Έλληνες δίπλα στα καράβια τους. Οι Αθηναίοι, από την άλλη, επέλεξαν να αποκλείσουν το στενό πέρασμα ανάμεσα στο Αγριελίκι και τη θάλασσα, το οποίο αποτελούσε τη μοναδική ομαλή δίοδο πρόσβασης για την πόλη τους. Παράλληλα, όμως, από εκείνη τη θέση είχαν και την εποπτεία του ορεινού δρόμου, ανάμεσα στα όρη Αγριελίκι και Τσέπι, που θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως εναλλακτική επιλογή για την αντίπαλη παράταξη.

Παρ’ όλα αυτά, στις τάξεις των στρατηγών υπέβοσκε μια διαφωνία σχετικά με την επιλογή του πεδίου της μάχης και την πρωτοβουλία των κινήσεων. Οι μισοί από αυτούς υποστήριζαν πως θα έπρεπε να φυλάξουν την προνομιακή τους θέση και να αποκρούσουν με ευκολία τις όποιες περσικές επιδρομές είτε από τα πεζοπόρα τμήματα είτε από το ισχυρό ιππικό. Οι άλλοι μισοί, με προεξάρχοντα τον Μιλτιάδη, θεωρούσαν ότι, για να αυξήσουν τις πιθανότητες επικράτησής τους, όφειλαν να εμπλακούν σε ανοιχτή μάχη με το υπέρτερο αντίπαλο στράτευμα. Στόχος τους ήταν να εκμεταλλευτούν το πλεονέκτημα της έκπληξης και την σιδηρά πειθαρχία των στρατιωτών τους.

Η ευφυΐα του Μιλτιάδη

Η αναμονή έληξε οχτώ ημέρες αργότερα, όταν ανέλαβε την αρχιστρατηγία ο Μιλτιάδης –κάθε μέρα το σκήπτρο περνούσε με τη σειρά στα χέρια ενός διαφορετικού στρατηγού. Αφού, λοιπόν, έπεισε τον πολέμαρχο Καλλίμαχο για το σχέδιό του, οδήγησε τους Αθηναίους στο πεδίο της μάχης –εκεί όπου σήμερα βρίσκεται ο περίφημος Τύμβος των Μαραθονομάχων. Διαβλέποντας τον ορατό κίνδυνο της περικύκλωσης του αθηναϊκού στρατού από τους κατά πολύ περισσότερους Πέρσες, ο σπουδαίος στρατηλάτης παρέταξε τη φάλαγγα έτσι ώστε το μέτωπό της να είναι ίσο σε μήκος με αυτό των αντιπάλων (περίπου 1.600 μέτρα). Η ευφυία του σχεδίου του, όμως, έγγειται στην απόφασή του να δυναμώσει

τις πτέρυγες (σε βάθος 8 αντρών) αφήνοντας ένα κενό στο μέσο της παράταξης (στοίχοι μόλις 2 αντρών). Στην τιμητική δεξιά πλευρά τοποθετήθηκε ο Καλλίμαχος, ενώ το δεξί άκρο κάλυψαν οι γενναίοι Πλαταιείς. Η δύσκολη αποστολή της συγκράτησης του εξασθενημένου κέντρου ανατέθηκε στις φυλές δύο μελλοντικών πρωταγωνιστών του πολέμου ενάντια στην περσική αυτοκρατορία× τον θριαμβευτή της Σαλαμίνας, Θεμιστοκλή, και τον νικητή των Πλαταιών, Αριστείδη.

Οι υπερφίαλοι Πέρσες είχαν αναπτυχθεί απέναντι στους αντιπάλους τους τοποθετώντας τα προερχόμενα από τους κατακτημένους λαούς στρατεύματα στα πλευρά και στο μέσο τους επίλεκτους Πέρσες (ανάμεσά τους και οι περίφημοι Αθάνατοι) και τους Σάκκες τοξότες, κρατώντας το ιππικό στα μετόπισθεν. Από τον τρόπο που παρατάχθηκαν μπορεί να συμπεράνει κανείς ότι, πέρα από τη βεβαιότητα της θετικής για εκείνους έκβασης, είχαν σχεδιάσει να επιβιβαστούν στο στόλο τους και να αποπλεύσουν με προορισμό το Φάληρο, αποσκοπώντας στο να πιάσουν εξαπήνης την ανυπεράσπιστη Αθήνα.

Καθώς ο ήλιος ανέτειλλε, τις δύο στρατιές στρατούς χώριζε μια απόσταση 8 σταδίων (1.500 μέτρων). Οι Έλληνες, ενθαρρυμένοι από τις ευνοϊκές θυσίες, ξεκίνησαν να βαδίζουν σε σχηματισμό φάλαγγας. Ο Μιλτιάδης, γνωρίζοντας ότι το βεληνεκές των θανατηφόρων περσικών βελών φτάνει τα 150-200 μέτρα, διέταξε το βάδην να μεταβληθεί σε τροχάδην, έτσι ώστε να προκαλέσει τρόμο στις γραμμές των βαρβάρων και να έχει τις λιγότερες δυνατές απώλειες στην πορεία. Πράγματι, το θέαμα του ορμητικού χειμάρρου των αλλαλαζόντων Αθηναίων με τις γυαλισμένες μπρούντζινες ασπίδες και τα αιχμηρά δόρατα προκάλεσε την επιθυμητή σύγχυση στους εχθρούς τους. Οι πρώτες στιγμές τις σύγκρουσης πρέπει να ήταν τρομακτικές. Το αφρισμένο κύμα των Αθηναίων «έσπασε» πάνω στο δυνατό κέντρο των Περσών και αναγκαστικά υποχώρησε. Ωστόσο, ακόμη και στην οπισθοχώρησή τους οι γενναίοι στρατιώτες κράτησαν τις γραμμές τους και απέφυγαν την ολική διάλυση. Εντωμεταξύ, στα πλάγια η κατάσταση ήταν εντελώς διαφορετική. Το ελληνικό πεζικό προέλαυνε, σημειώνοντας συντριπτική επιτυχία. Όταν οι πτέρυγες έτρεψαν σε φυγή τους αντιπάλους τους, στράφηκαν συντεταγμένα προς το επίκεντρο της μάχης, κατευθυνόμενες στα νώτα της κύριας περσικής στρατειάς. Με αυτή την εξαιρετική κίνηση, ενδεικτική της πολεμικής του ευφυίας, ο Μιλτιάδης παγίδευσε και σκόρπισε τους αντιπάλους του.

Ο ατρόμητος Κυναίγειρος

Παρ’ όλα αυτά, η πρόθεση των Περσών για απόβαση στην αφύλακτη Αθήνα δεν είχε αποτραπεί ακόμη. Γι’ αυτό οι συμμαχικές ελληνικές δυνάμεις ανασυντάχθηκαν και έσπευσαν να τους αντιμετωπίσουν ξανά, αυτή τη φορά δίπλα στα καράβια τους. Αυτή η δεύτερη φάση της μάχης ήταν ακόμη πιο φοβερή. Το μένος των Αθηναίων ξέσπασε πάνω στους έντρομους εχθρούς τους που πάσχισαν να επιβιβαστούν στα πλοία και να αποπλεύσουν στα ανοιχτά. Ακολούθησε μια πραγματική σφαγή. Χαρακτηριστικό επεισόδιο είναι αυτό του ατρόμητου Κυναίγειρου, αδελφού του επίσης Μαραθωνομάχου και μέγιστου τραγικού ποιητή Αισχύλου. Ο Αθηναίος ήρωας, στην προσπάθειά του να αποτρέψει τον απόπλου ενός πλοίου, το συγκράτησε από την πρύμνη με το δεξί του χέρι. Όταν κάποιος Πέρσης οπλίτης του το απέκοψε, εκείνος δεν πτοήθηκε και το έπιασε με το αριστερό. Ο ανυπέρβλητος μαχητής ακρωτηριάστηκε για δεύτερη φορά, αλλά δεν το έβαλε κάτω και γράπωσε με τα δόντια του το καράβι, μόνο και μόνο για να δεχτεί ένα τρίτο θανατηφόρο χτύπημα στον εκτεθημένο αυχένα του. Εξίσου ηρωικά έπεσαν στο πεδίο της μάχης δύο σπουδαίοι στρατηγοί× ο Καλλίμαχος και ο Στησίλεος. Το σύνολο των απωλειών από ελληνικής πλευράς ήταν μόλις 192, ενώ η αντίπαλη παράταξη έχασε περί τους 6.400 οπλίτες.

Το τελικό χτύπημα

Οι Πέρσες, μην μπορώντας να χωνέψουν το μέγεθος της ήττας τους, αποφάσισαν να ενεργοποιήσουν το εφεδρικό τους σχέδιο και χάραξαν ρότα προς την Αθήνα. Ο Μιλτιάδης, ωστόσο, δεν επαναπαύθηκε στις δάφνες της μεγαλειώδους νίκης του. Συγκέντρωσε τους στρατιώτες του και τους ενημέρωσε για τον κίνδυνο που διέτρεχε ακόμη η πατρίδα.

Η φλογερή του ομιλία τους έπεισε να ξεπεράσουν την κόπωση της μάχης και να βαδίσουν γοργά πίσω στην πόλη τους. Με αναπτερωμένο ηθικό και το φρόνημά τους στα ύψη κατόρθωσαν να πραγματοποιήσουν έναν ακόμη τιτάνιο άθλο. Έτσι, όταν ο αντίπαλος στόλος φάνηκε στα ανοιχτά του Φαλήρου, οι Πέρσες αντίκρισαν τους νικητές του Μαραθώνα παραταγμένους κατά μήκος των τειχών της πόλης. Μόνο τότε συνειδητοποίησαν ότι η εκστρατεία τους είχε αποτύχει παταγωδώς και πήραν το δρόμο της επιστροφής.

Η εδραίωση της δημοκρατίας

Οι θριαμβευτές Αθηναίοι διέψευσαν με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο τα μυθεύματα περί του αήττητου περσικού στρατεύματος και απέτρεψαν την επέκταση προς τα δυτικά της πανίσχυρης αυτοκρατορίας. Αυτό δηλώνει και το χαρακτηριστικό επιτάφιο επίγραμμα του Σιμωνίδη: «Οι Αθηναίοι, υπερασπιζόμενοι τους Έλληνες, κατέστρεψαν στον Μαραθώνα τη δύναμη των χρυσοφόρων Μήδων». Επίσης, ο Μιλτιάδης έγραψε με χρυσά γράμματα το όνομά του στην παγκόσμια ιστορία, εμπνέοντας με την πρωτοπόρα στρατηγική του ξακουστούς στρατηλάτες, όπως ο Αννίβας. Τέλος, η σημαντικότερη απόρροια της μάχης του Μαραθώνα ήταν η εδραίωση του δημοκρατικού φρονήματος, που εδώ και 2.500 χρόνια εξακολουθεί να διαπνέει αυτόν τον τόπο και αποτέλεσε θεμέλιο λίθο του σημερινού δυτικού πολιτισμού.

Δημοσιογράφος: Γιώργος Μπαρμπάκης

---

* επιτάφιο επίγραμμα του Σιμωνίδη: «Ελλήνων προμαχούντες Αθηναίοι Μαραθώνι χρυσοφόρων Μήδων εστόρεσαν δύναμιν»