Η Λαμπρή στα παράλια της Μικράς Ασίας
Το Πάσχα ή η Λαμπρή αποτελεί μια από τις σημαντικότερες γιορτές του ελληνικού λαού και έχει αναμφισβήτητα το πιο έντονο θρησκευτικό χρώμα από όλες τις ελληνικές γιορτές. Μπορεί να μην είχε τον ξέφρενο γιορταστικό ρυθμό άλλων εορτών, αλλά ήταν η πιο επίσημη, η πιο λαμπρή μέρα του χρόνου, γιεμάτη αγάπη και συμφιλίωση.
Για τους Έλληνες της Μ. Ασίας, οι «εορτασμοί» του Πάσχα ξεκινούσαν το Σάββατο του Λαζάρου και έληγαν την Παρασκευή της Ζωοδόχου Πηγής.
Τα έθιμα είναι πολλά και διάφορα, άλλα κοινά για κάθε μέρος της Ελλάδας και άλλα μοναδικά, ανάλογα τον τόπο. Τα περισσότερα από αυτά μεταφέρθηκαν από την Μικρά Ασία στην Ελλάδα μαζί με τους πρόσφυγες.
Το Σάββατο του Λαζάρου
Το Σάββατο του Λαζάρου οι πιστοί επισκέπτονταν τα νεκροταφεία για το στόλισμα και την περιποίηση των τάφων. Σε μικρά ή απομονωμένα χωριά, το βράδυ του Σαββάτου του Λαζάρου άναβαν μεγάλες φωτιές και τις πηδούσαν ή τραγουδούσαν γύρω απ’ αυτές τροπάρια και τραγούδια βαγιάτικα και πασχαλινά με λυπητερό περιεχόμενο.
Όλη μέρα τα παιδιά γύριζαν από γειτονιά σε γειτονιά, τραγουδώντας τα εγκώμια του Λαζάρου (είδος καλάντων) και κάνοντας την περιφορά ενός ομοιώματος του σαβανωμένου Λαζάρου, ο οποίος ήταν στολισμένος με μεγάλες κίτρινες κι άσπρες μαργαρίτες του αγρού.
Στην κάτω Παναγιά της Μικράς Ασίας έφτιαχναν μικρά ψωμιά που τα ονόμαζαν λαζάρους. Για να θυμίζει περισσότερο τον φτωχό εκείνον Λάζαρο, ζύμωναν τα ψωμιά με σταφίδες που παρίσταναν τις πληγές του. Πλάθονταν τόσα σε αριθμό όσα ήταν και τα παιδιά του σπιτιού.
Την Κυριακή των Βαΐων
Την Κυριακή των Βαΐων, όλοι οι πιστοί πήγαιναν στην εκκλησία για τα Νύφια (ακολουθία του Νυμφίου) και έπαιρναν μικρούς περίτεχνους σταυρούς πλεγμένους αριστοτεχνικά από φύλλα φοινικιάς, και όχι δάφνης όπως σήμερα. Οι σταυροί φυλάσσονταν στο εικονοστάσι. Το καθιερωμένο φαγητό της ημέρας αυτής ήταν τα ψάρια και οι σαλάτες.
Κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας γενικότερα, η διακόσμηση των ναών μετατρεπόταν σε πένθιμη.
Μεγάλη Πέμπτη
Το πρωί της Μεγάλης Πέμπτης μεταλαβαίναν τα παιδιά και τελείωναν τις δουλειές στα σπίτια. Οι νοικοκυρές έφτιαχναν τσουρέκια και έβαφαν κόκκινα αβγά. Τα αβγά βάφονταν κυρίως με φυτικές ύλες, δεν είχαν πάντα κατακόκκινο χρώμα, αλλά και καφετί ή κιτρινωπό. Οι άντρες στα καφενεία κάρφωναν στο τοίχο ή κρεμούσαν από τη λάμπα ένα τραπουλόχαρτο για να αποδοκιμάσουν τα 30 αργύρια του Ιούδα.
Μεγάλη Παρασκευή
Η θρησκευτική μεγαλοπρέπεια έφτανε στο απόγειό της την Μεγάλη Παρασκευή. Η ατμόσφαιρα της μέρας ήταν θλιβερή και μεγαλόπρεπα θρησκευτική. Τα νεαρά κορίτσια μάζευαν από το πρωί λουλούδια από τον κήπο ή αγριολούλουδα σε πανέρια από τα χωράφια, για το στόλισμα του Επιταφίου. Γυναίκες και παιδιά έσπευδαν επίσης στην εκκλησία με λουλούδια, από τα οποία ξεχώριζαν τα εκατόφυλλα τριαντάφυλλα.
Το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής γινόταν η κατανυκτική περιφορά των στολισμένων Επιταφίων στους κεντρικούς δρόμους ή γύρω από τους ναούς. Η λιτανεία αποτελούνταν από εγκώμια, ψαλμωδίες και θρήνους για τον νεκρό Ιησού, που διαχέονταν σε όλους τους χριστιανικούς μαχαλάδες. Σε όλα τα παράθυρα και στα πεζούλια των σπιτιών κάπνιζαν θυμιατά, ενώ οι γυναίκες έραιναν έξω στους δρόμους τους διερχόμενους επιτάφιους με χιώτικο ανθόνερο.
Απαραίτητο ήταν φυσικά το προσκύνημα του Επιταφίου και το πέρασμα από κάτω του. Παράλληλα, γυναίκες έψαλλαν ένα δραματικό μοιρολόι. Στην επιστροφή για το σπίτι όλοι έπαιρναν λουλούδια από τον επιτάφιο και κεριά, που τα θεωρούσαν αγιασμένα.
Μεγάλο Σάββατο
Με το πρώτο φως του Μεγάλου Σαββάτου, το κλίμα άλλαζε εντελώς. Στους δρόμους επικρατούσαν φωνές, κίνηση και φασαρία.
Στους ναούς, κατά την πρώτη Ανάσταση, οι ιερείς, αλλά και το εκκλησίασμα, έκαναν μεγάλο θόρυβο χτυπώντας δυνατά στασίδια και πόρτες, κουνώντας τους πολυελαίους και ραίνοντας με νεραντζόφυλλα τους πιστούς.
Σε μερικά χωριά, το Μ. Σάββατο έκαιγαν τον Ιούδα, ένα ανδρείκελο παραγεμισμένο με άχυρα, και τραγουδούσαν περιπαιχτικά ή υβριστικά στιχάκια για τους Εβραίους.
Η Ανάσταση
Τη βραδιά της Ανάστασης, οι ναοί ήταν κατάμεστοι από τους πιστούς που περίμεναν το Άγιο Φως. Με το Χριστός Ανέστη το πλήθος ξεσπούσε σε ευχές, φιλιά και στο τσούγκρισμα των κόκκινων αυγών που ακούγονταν ρυθμικά στα προαύλια των ναών. Στον ουρανό σκάγανε μπόμπες (βαρελότα). Μετά την εκκλησία έφερναν με τα κεριά της λαμπρής το Άγιο Φως στο σπίτι, έκαναν σταυρούς στο ανώφλι της πόρτας, έβαζαν ένα κόκκινο αβγό στο εικονοστάσι, που το διατηρούσαν ως το επόμενο Πάσχα.
Η μέρα της Λαμπρής ξημέρωνε άκρως γιορτινή και χαρούμενη. Το πρωί πήγαιναν όλοι στην εκκλησία ντυμένοι με επίσημα ρούχα. Οι κοπέλες κι οι νέες γυναίκες έβαζαν μαντίλια με έντονο χρώμα, όπως άσπρο, κόκκινο, ροδί, κίτρινο, σε ένδειξη χαράς κι αγνότητας.
Εντελώς ιδιαίτερο έθιμο της Ερυθραίας, κυρίως στα Βουρλά, στη Δυτική Ερυθραία και στα καραμπουρνιώτικα χωριά, ήταν το Νιότριτο, η Τρίτη της Διακαινησίμου. Τη μέρα αυτή γίνονταν πάλι λιτανείες και υπαίθριες δοξολογίες, που συχνά παρακολουθούσε σύσσωμη η τουρκική εξουσία. Οι ιερείς διάβαζαν τα αναστάσιμα στα τούρκικα κι έψαλλαν πολυχρόνιο κι ευχές υπέρ του σουλτάνου και της αυτοκρατορίας, για προφανείς πολιτικούς λόγους.
Τη Λαμπροδευτέρα και το Νιότριτο, σχεδόν σε όλα τα μέρη, τα ξακουστά και τολμηρά παλικάρια συναγωνίζονταν στο σημάδι. Όποιος σημάδευε καλύτερα έπαιρνε ως έπαθλο ένα αρνί!
Ο κύκλος των εορτών του Πάσχα έκλεινε με το πανηγύρι της Ζωοδόχου Πηγής του Λυθριού. Ο κόσμος πήγαινε να προσκυνήσει επίσης στα πολυάριθμα ξωκλήσια και στα αγιάσματα που υπήρχαν διάσπαρτα στις εξοχές, όμως χωρίς ιδιαίτερες διασκεδάσεις.
Κατερίνα Ζυγουράκη
Πηγές
Commentaires