Το μουσείο του Μαραθώνα: Μία διαδρομή από την προϊστορία στον Ηρώδη τον Αττικό

Ο Μαραθώνας θα σχετίζεται πάντα στο νου μας με την μάχη του Μαραθώνα, η οποία στιγμάτισε την πορεία της κλασικής Αθήνας. Παρόλα αυτά η αρχαιολογική ιστορία του Μαραθώνα είναι πολύ πιο πλούσια από τα ευρήματα της κλασικής περιόδου και εκτείνεται από την προϊστορία μέχρι την εποχή του μεγάλου ευεργέτη Ηρώδη του Αττικού. Είναι λοιπόν μεγάλο ευτύχημα που το 1973, χάρη στην χορηγία ενός άλλου πιο σύγχρονου ευεργέτη ονόματι Ευγένιου Παναγόπουλου, ιδρύθηκε το Αρχαιολογικό Μουσείο του Μαραθώνα που αναδεικνύει το αρχαιολογικό πλούτο της περιοχής σε όλο του το εύρος.

To μουσείο στεγάζεται σε ένα αίθριο και πέντε αίθουσες συνολικά, κάθε μία από τις οποίες είναι αφιερωμένη και σε μια άλλη αρχαιολογική περίοδο και πτυχή του Μαραθώνα.

Πρώτη αίθουσα - Νεολιθική περίοδος

Στην πρώτη αίθουσα εκθέτονται ευρήματα κεραμικής από την νεότερη και τελική Νεολιθική περίοδο (400-3200 π.χ.) και την αρχική φάση της εποχής του χαλκού (3200-2700 π.χ.). Τα ευρήματα προέρχονται από το σπήλαιο του Πανός στην Οινόη. Το σπήλαιο διερεύνησε το 1958 ο αρχαιολόγος Ιωάννης Παπαδημητρίου της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρίας, οπότε και το ταύτισε με το σπήλαιο Πανός Μαραθώνα που αναφέρει ο Παυσανίας στο έργο του Αττικά ( Ι, 32, 7).

Νεολιθική κεραμική μουσείο μαραθώνα — Νεολιθική κεραμική, http://www.wondergreece.gr/v1/el

Το πιο ενδιαφέρον εύρημα που έφερε στο φως η σωστική ανασκαφή από τα Πανεπιστήμια Αθηνών και Πελοποννήσου το 2014 και 2015, είναι μία στρώση άψητου πηλού στο βορειοανατολικό τμήμα του σπηλαίου, το οποίο χρονολογείται στην νεολιθική εποχή, με ευρήματα από ανάμεικτες περιόδους (νεολιθική, μυκηναϊκή, κλασική, ρωμαϊκή). Παρόλο που η νεολιθική περίοδος είναι εκείνη που προβάλλεται στο μουσείο, το σπήλαιο φαίνεται να έχει συνεχιζόμενη χρήση μέσα στο χρόνο, κάτι το οποίο δεν είναι παράξενο, καθώς η λατρεία του Πάνα είναι από τις πιο δημοφιλείς και διαχρονικές λατρείες στην αρχαία Ελλάδα και συνήθως λαμβάνει χώρο στα σπήλαια.

Δεύτερη αίθουσα - πρώιμη εποχή του Χαλκού

Στην δεύτερη αίθουσα συγκεκριμένα εκθέτονται αντικείμενα της 3ης χιλιετίας π.χ., δηλαδή της πρώιμης εποχής του Χαλκού, από τις σημαντικές αρχαιολογικές θέσεις του πρωτοελλαδικού νεκροταφείου στο Τσέπι (3000-2300 π.χ.), τους τύμβους του Βρανά (2000-1600 π.χ.) και του θολωτού μυκηναϊκού τάφου στο Άρνο (1600-1000 π.χ.). Οι τρεις αυτές αρχαιολογικές θέσεις, οι οποίες βρίσκονται μάλιστα κοντά στο χώρο του μουσείου, μας δίνουν μία πλήρη εικόνα για τα ταφικά έθιμα και την εξέλιξή τους κατά την διάρκεια της εποχής του Χαλκού.

Το νεκροταφείο το Τσέπι αποτελείται από οικογενειακούς τάφους, σε κυκλικό ή ορθογώνιο σχήμα, τοποθετημένους σε παράλληλες σειρές, ενώ οι νεκροί βρίσκονται σε εμβρυακή στάση κοντά στην είσοδο. Τα κτερίσματα είναι λιγοστά, αλλά στο κέντρο του νεκροταφείου βρέθηκε αποθέτης με πήλινα σκεύη. Τα αντικείμενα αυτά, πολλά από τα οποία εκτίθενται στο μουσείο και ανάμεσα στα οποία ξεχωρίζουν τα μαρμάρινα ειδώλια, δείχνουν ένα συγκερασμό κυκλαδικών και ηπειρωτικών στοιχείων.

Ο τύμβος, το ταφικό μνημείο που αντιπροσωπεύεται στο νεκροταφείο του Βρανά, ήταν ιδιαίτερα διαδομένο στην ηπειρωτική Ελλάδα κατά την μέση εποχή του χαλκού. Οι έξι τύμβοι στο Βρανά φιλοξενούν κυρίως απλούς τάφους. Ο πλουσιότερος τάφος, ο λεγόμενος « Τάφος της βασιλίσσης», βρίσκεται στο πρώτο τύμβο, αλλά γενικά τα κτερίσματα παραμένουν λιγοστά και οι νεκροί συνεχίζουν να θάβονται σε εμβρυακή στάση. Την ριζική αλλαγή στα ταφικά έθιμα σηματοδοτεί ο θολωτός τάφος του Αρνού. Πρόκειται για ένα μνημειακό ταφικό κτίσμα, χαρακτηριστικό της μυκηναϊκής εποχής, το οποίο συνήθως συσχετίζεται με τα μυκηναϊκά ανάκτορα. Η εύρεσή σου στον Μαραθώνα εγείρει πολλά ερωτήματα σχετικά με την ύπαρξη ανάκτορου στο Μαραθώνα. Παρόλα αυτά τα ευρήματα από τον θολωτό τάφο αποτελούνται ακόμα μία φορά από κεραμική και όχι από κτερίσματα.

Τρίτη αίθουσα - Γεωμετρική, Αρχαϊκή & Κλασική εποχή

Η τρίτη αίθουσα έχει επίσης ταφικό χαρακτήρα και περιέχει αγγεία από νεκροταφεία της γεωμετρικής (1100-750 π.χ.), αρχαϊκής (800-500 π.χ.) και κλασικής (480-320 π.χ.) εποχής.

Τέταρτη αίθουσα - ο Ηρώδης Αττικός

Στην τέταρτη αίθουσα το θρησκευτικό και το ταφικό στοιχείο εκλείπουν και περιέχονται εκθέματα κοσμικού χαρακτήρα. Συγκεκριμένα, τα εκθέματα της αίθουσας είναι μαρμάρινα γλυπτά που σχετίζονται με τον Ηρώδη τον Αττικό (101\102 μ.Χ. – 177 μ.Χ.). Η συλλογή έχει εκθέματα ποικίλλου χαρακτήρα: προτομές του Ηρώδη και των μαθητών του, επιτύμβιες στήλες, επιγραφές και ολόγλυφα αγάλματα της περιόδου. Ξεχωριστή θέση στην συλλογή κατέχουν ένα τμήμα της τοξωτής πύλης με επιγραφή από το κτήμα του Ηρώδη και ένα άγαλμα του τοπικού ποταμού-θεού Χάραδρου.

μουσείο μαραθώνα — Τμήμα από την τοξωτή πύλη του Ηρώδη, athinodromio.gr.

Πέμπτη αίθουσα - Αιγυπτιακό Ιερό

Στην πέμπτη αίθουσα εκτίθενται τα αγάλματα από το ιερό των Αιγυπτίων θεών στην θέση Μπρεξίζα. Το ιερό ιδρύθηκε το 160 μ.Χ. από τον Ηρώδη τον Αττικό και αποτέλεσε μία από ιδιαίτερα σημαντική αρχαιολογική ανακάλυψη, καθώς τεκμηριώνεται σε αυτό η λατρεία των θεοτήτων της Ίσιδας, του Σαράπιδος, του Οσίριδος και του Ώρου.

Αίθουσα του Τροπαίου - Μάχη Μαραθώνα

Tέλος, δεν θα μπορούσε να μην υπάρχει στο μουσείο κάποια αναφορά στην μάχη του Μαραθώνα. Για αυτό το μουσείο ολοκληρώνεται με την Αίθουσα του Τροπαίου, στην οποία εκτίθεται τμήμα του τροπαίου που έστησαν οι Αθηναίοι στο Μαραθώνα προς τιμήν της νίκης τους επί των Περσών, ένας αραβδωτός κίονας με ιωνικό κιονόκρανο. Γύρω του εκτίθενται επιτύμβιες στήλες, επιγραφές και παναθηναϊκοί αμφορείς του 4ου αιώνα π.χ.

αίθουσα του τροπαίου, μουσείο μαραθώνα — Αίθουσα του Τροπαίου | Αρχείο WLM

Σοφία Μπερουκλή

Αρχαιολόγος

Πηγές : «Λύχνοι με ανάγλυφες παραστάσεις Σαράπιδος και Ίσιδος από το Ιερό των Αιγυπτίων θεών στον Μαραθώνα Αττικής», Κ. Φωτιάδη

« Μαραθώνας, Βρανάς», Εφορεία Αρχαιοτήτων Ανατολικής Αττικής, efanat.gr

O Γιώργος Σωτηριάδης και ο θολωτός τάφος στο Αρνό Μαραθώνα, Athens University review of archeology