Σχέσεις (Στ)οργής
Έγινε ενημέρωση: 15 Απρ 2021
Οι σχέσεις είναι το πιο φυσιολογικό, το πιο αναπόσπαστο κομμάτι του ανθρώπινου βίου. Σχέσεις συντροφικές, οικογενειακές, φιλικές, επαγγελματικές. Θα ήταν αδύνατον να διανοηθούμε τον βίο δίχως το πλέγμα των σχέσεων που αναπτύσσονται μεταξύ των ανθρώπων. Η βαρύνουσα σημασία που έχει το σχετίζεσθαι καταδεικνύεται κι από το γεγονός ότι αποτελεί το κύριο θέμα, την κοινή συνισταμένη, για όλους όσοι προσέρχονται στην ψυχοθεραπεία και στη συμβουλευτική.
Πού βρίσκεται όμως η απαρχή των σχέσεών μας; Από πού ξεκινάμε να ψηλαφούμε, να μαθαίνουμε, ν’αντιλαμβανόμαστε τη λειτουργία και τη διαδικασία των σχέσεων;
Το πρώτο ον, το πρώτο αντικείμενο, που γνωρίζει ο άνθρωπος στην αρχή του βίου του είναι η μητέρα του. Μαζί της αντιλαμβάνεται κατ’αρχάς τον κόσμο και σταδιακά διαπιστώνει ότι εκείνη είναι ένα άλλο ον, ξεχωριστό, από τον ίδιο. Βγαίνει από το συγχωνευτικό στάδιο και διαπιστώνει τον ρόλο του ως υποκείμενο και αρχίζει να ψηλαφεί την λειτουργία του σχετίζεσθαι με τη μητέρα-αντικείμενο. Βιώνεται ασυναίσθητα η ανάγκη του «ρήματος», της λέξης δηλαδή που θα θεμελιώσει τη γέφυρα της σχέσης του μαζί της. Κάπως έτσι αρχίζει η ασυνείδητη γλώσσα της σχέσης «υποκείμενο-ρήμα-αντικείμενο», που όχι τυχαία αποκαλείται «μητρική».
Η μητέρα είναι για το παιδί κατ’εξοχήν η Τροφός.
Η ύπαρξή του, το καλώς έχειν του, η ίδια του η επιβίωση εξαρτάται από αυτήν. Προσβλέπει σ’αυτήν με απόλυτη εξάρτηση. Την αγαπά με όλες του τις αισθήσεις. Όμως η μητέρα, σχεδόν πάντοτε μετράει αποτυχίες στην επιτέλεση του ρόλου της, είτε από αντικειμενικές συνθήκες της κοινωνικής δομής είτε διότι κι η ίδια φέρει εντός της το δικό της μικρό πληγωμένο παιδί. Ιδανικά, κάνει ό,τι καλύτερο μπορεί, όμως αυτό σχεδόν ποτέ δεν είναι επαρκές. Κάπως έτσι, βιώνουμε όλοι μας, για πρώτη φορά, τα πρώτα μας επιθετικά συναισθήματα. Συναισθήματα μεγάλης έντασης, που, στον κόσμο του βρέφους και του νηπίου, βιώνονται ως σκοτεινά, βίαια και κατακλυσμιαία (1).
Ο Σύν-Τροφος
Εισερχόμαστε λοιπόν στον κόσμο βιώνοντας στο πετσί μας το δίπολο «αγάπη-μίσος». Και με τούτο το δίπολο, λίαν ανεπαισθήτως κι ασυνειδήτως, πορευόμαστε κατόπιν στο βίο μας.
Στην πορεία της ζωής, μία από τις πιο σημαντικές και ουσιώδεις σχέσεις που δημιουργούμε είναι οι συντροφικές. Η γλώσσα η ίδια είναι πάντοτε αποκαλυπτική: ο Σύν-Τροφος. Η λέξη από μόνη της προϋποθέτει αμοιβαιότητα. Υποδηλώνει μια σχέση όπου τρέφει ο ένας τον άλλον. Δεν πρόκειται πια για τη μονομέρεια της μητρικής προσφοράς.
Και κάπου εδώ, μετά τον πρώτο ενθουσιασμό, αναδύεται η ανωριμότητα του μικρού μας «εγώ», με τις απαιτήσεις των καταγεγραμμένων ανεκπλήρωτων αναγκών της παιδικότητάς μας. Αυτές τις απωθημένες ανάγκες απαιτούμε να τις εκπληρώσει ο σύντροφός μας. Πρόκειται για μια απαίτηση να καταστεί τροφός κι όχι πια σύντροφος.
Όσο πιο παιδικό το αίτημα, όσο πιο ανεπίγνωστο και πιο βαθιά απωθημένο, τόσο πιο αδηφάγο, τόσο πιο ανικανοποίητο. Όσο πιο ανικανοποίητο, τόσο μεγαλύτερη η οργή προς το άλλο ον που δεν πληροί τις ανάγκες μας. Η στοργή, που θα όφειλε να διέπει τις σχέσεις των συντρόφων, μετατρέπεται σε οργή καταστροφική προς το αντικείμενο από το οποίο απαιτούμε αποδείξεις αγάπης.
Πώς να συμβεί όμως αυτό, όταν η κρυμμένη επιθετικότητα γίνεται πάντοτε αντιληπτή, κι ο άλλος άνθρωπος, φοβισμένος και εξ ίσου τραυματισμένος, μαζεύεται κι απομακρύνεται ολοένα και περισσότερο; Τα δύο όντα, που κάποτε αγαπήθηκαν, αλληλοσπαράσσονται.
Κάπως έτσι η αγάπη μετασχηματίζεται σε μίσος με καταλύτη τον φόβο. Είναι ο φόβος απώλειας του αντικειμένου (μητέρα κάποτε, σύντροφος σε ενεστώτα χρόνο), και η επακόλουθη ανασφάλεια, που οδηγούν σε συμπεριφορές που ζητούν αενάως αποδείξεις αγάπης και πίστης, οι οποίες συν τω χρόνω μετατρέπονται σε αποδείξεις προσχώρησης και υποτέλειας. Γιατί μόνον όταν το άλλο ον επέλθει στον πλήρη έλεγχο και στην κατοχή μας, νοιώθουμε ασφαλείς και τότε μόνον κάπως καταλαγιάζει ο φόβος της απώλειας, της εγκατάλειψης και της μοναξιάς μας.
Πρόκειται για έναν μηχανισμό του ασυνειδήτου, που συνεχίζει να λειτουργεί όσο αδυνατούμε να εγκύψουμε στις επαναλαμβανόμενες αποτυχίες μας να σχετισθούμε ορθά και ν’αντιληφθούμε την γενεσιουργό αιτία τους. Δίχως ν’αντιλαμβανόμαστε πως αυτή η στάση αποτελεί με βεβαιότητα τον τρόπο της οριστικής απώλειας του άλλου όντος, είτε διά της φυγής του είτε διά της αφάνισης της προσωπικότητάς του εάν υποταχθεί.
Ας παρατηρούμε την οργή μας. Ας θυμόμαστε πως συχνότατα ο θυμός είναι ο «φερετζές» του φόβου μας. Του μεγίστου φόβου να χάσουμε το αγαπημένο αντικείμενο και να μείνουμε μόνοι κι α-συν-τρόφευτοι. Ίσως τότε να καταφέρουμε να εκδηλώσουμε τη στοργή μας. Είναι η μόνη μας πιθανότητα να σχετισθούμε πραγματικά.
Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας
(1) Βλ. «Η ΑΓΑΠΗ ΚΑΙ ΤΟ ΜΙΣΟΣ, Η ΑΝΑΓΚΗ ΤΗΣ ΕΠΑΝΟΡΘΩΣΗΣ» των Melanie Klein, Joan Riviere, Εκδόσεις Κονιδάρης.
Comments