Τα γιορτινά εδέσματα της Μικράς Ασίας | γλυκά & αλμυρά
Το Δωδεκαήμερο των Χριστουγέννων, τόσο ως θρησκευτική όσο και ως κοινωνική γιορτή, συνοδευόταν από ποικιλία παραδοσιακών γλυκών και αλμυρών εδεσμάτων. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η ιστορική και ετυμολογική καταγωγή των εδεσμάτων αυτών.
Κουραμπιέδες
Στα γλυκά των Χριστουγέννων πρωτοστατούν φυσικά τα αγαπημένα μας μελομακάρονα και οι κουραμπιέδες, τα πιο μυρωδάτα σύμβολα των χριστουγεννιάτικων εορτών.
Κουραμπιές, η χιονάτη μπαλίτσα με το ανθόνερο, το βούτυρο, την άχνη ζάχαρη και τα τραγανά αμύγδαλα. Σύμφωνα με τους επιστήμονες, η ρίζα της λέξης «κουραμπιές» είναι τούρκικη, και στην κυριολεξία είναι μια σύνθετη λέξη που αποτελείται από τις απλές «Kuru» που σημαίνει ξηρό και «biye» που σημαίνει μπισκότο.
Παράλληλα, η ονομασία «μπισκότο» - ετυμολογικά προερχόμενη από το λατινογενές «bis-cuit», δηλαδή «ψημένο δύο φορές» (το αντίστοιχο αρχαίο ελληνικό «δί-πυρον») - καθιερώθηκε τον Mεσαίωνα ως τεχνική ψησίματος για να μην χαλάει εύκολα ο άρτος, κυρίως των στρατιωτών και των ναυτικών.
Το λατινικό bis-cuit διαδόθηκε μέσω των Βενετών εμπόρων και στην Ασία και μετά από παραφθορά της αρχικής λατινικής λέξης έδωσε τελικά τη νέα μικτή (λατινο-ανατολίτικη) λέξη Qurabiya / Kurabiye, η οποία με αντιδάνεια ξαναγύρισε στη δύση και ελληνοποιημένη πλέον έδωσε το «κουραμπιές».
Μελομακάρονα
Τα μελομακάρονα από την άλλη, έχουν ετυμολογικά καθαρή αρχαιοελληνική προέλευση. Στα λεξικά αναφέρεται ότι η λέξη «μακαρόνι» παράγεται από τη μεσαιωνική ελληνική λέξη «μακαρωνία» (δηλαδή το νεκρώσιμο δείπνο με βάση τα ζυμαρικά, όπου μακάριζαν το νεκρό).
Η μακαρωνία με τη σειρά της έρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη «μακαρία», που δεν ήταν άλλο από την ψυχόπιτα, δηλαδή, ένα κομμάτι άρτου, το οποίο το προσέφεραν μετά την κηδεία.
Αργότερα, όταν η μακαρία περιλούστηκε με σιρόπι μελιού ονομάστηκε μελομακάρονο, και καθιερώθηκε ως γλύκισμα του Δωδεκαημέρου, κυρίως από τους Μικρασιάτες Έλληνες, από τους οποίους μετονομάστηκε σε «φοινίκιο».
Ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι ότι οι Λατίνοι και αργότερα οι Ιταλοί χρησιμοποιούσαν τη λέξη «μακαρωνία» ως «maccarone» που τελικά κατέληξε να σημαίνει το γνωστό σε όλους μας ζυμαρικό σπαγγέτι. Τέλος, από το Μεσαίωνα και μετά στη Γαλλία και την Αγγλία, καθιερώθηκε ένα είδος αμυγδαλωτού μπισκότου, το οποίο είναι πλέον το γνωστό σε όλους σήμερα «macaroon» («μακαρόν»).
Δίπλες
Υπήρχαν διάφορα είδη γλυκών και υλικών τα οποία είχαν συμβολισμούς. Εδέσματα με πολλές στρώσεις φύλλων, όπως οι δίπλες, θεωρούνταν ότι εξασφάλιζαν ένα χρόνο γεμάτο καλά, ήταν οιωνοί και σύμβολα της αφθονίας και του πλούτου, ενώ παράλληλα συμβόλιζαν τα σπάργανα του Χριστού. Το ίδιο ίσχυε και για τους ξηρούς καρπούς και το σουσάμι που θεωρούνταν σύμβολα ευφορίας και ευγονίας.
Χριστόψωμο & Βασιλόπιτα
Ιδιαίτερη προσοχή και φροντίδα έδιναν στην παρασκευή του χριστόψωμου, το οποίο κοβόταν πρώτο στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι. Επρόκειτο για ένα είδος γλυκού ψωμιού, ο τρόπος παρασκευής του οποίου παρουσίαζε μικρές διαφοροποιήσεις ανά περιοχή. Στα Βουρλά της Ερυθραίας ήταν επτάζυμο, ραντισμένο με ροδόνερο και πασπαλισμένο με ζάχαρη και κανέλα, ενώ στα Αλάτσατα έβαζαν απαραιτήτως μαστίχα, γλυκάνισο και σουσάμι για να έχουν καλή σοδειά.
Ήταν διακοσμημένο ένα μεγάλο σταυρό από ζυμάρι στο κέντρο ή χρησιμοποιούσαν εναλλακτικά εκκλησιαστικές σφραγίδες. Πάνω τοποθετούσαν ξηρούς καρπούς, κυρίως καρύδια και αμύγδαλα ή σε ορισμένες περιοχές έβαζαν στο κέντρο ένα κλωνάρι ελιάς.
Σημαντικοί είναι επίσης και οι διάφοροι τύποι βασιλόπιτας, οι οποίοι διέφεραν ανά περιοχή, ως προς τα υλικά και τον τρόπο παρασκευής. Τα σύμβολα με τα οποία συνήθως τη διακοσμούσαν ήταν ο σταυρός και ο δικέφαλος αετός, ενώ το στολισμό συμπλήρωναν οι ξηροί καρποί και το σουσάμι.
Στο τέλος του άρθρου θα βρεις παραδοασιακή συνταγή για Χριστόψωμο Μικράς Ασίας
Οι Σμυρνιές κεντούσαν γύρω γύρω στην πίτα τους, με στολίδια από ζυμάρι και συχνά φιλοτεχνούσαν με αυτό και τη χρονολογία. Με την ίδια ζύμη έφτιαχναν και τα αετουδάκια, μεγάλα κουλούρια στα οποία έδιναν το σχήμα με τη σφραγίδα του δικέφαλου αετού. Οι Αϊβαλιώτισσες έφτιαχναν τη βασιλόπιτα με αλεύρι, λάδι και μυρωδικά και με ένα πιρούνι σχημάτιζαν ένα σταυρό τσιμπιστό (τσιμπιτό). Σε άλλες περιοχές η βασιλόπιτα ήταν ένα απλό ψωμί ή μια χορτόπιτα ή κρεατόπιτα.
Σε κάθε περίπτωση, πάντως, απαραίτητο ήταν να μπει μέσα στην πίτα ένα νόμισμα, μεγαλύτερης ή μικρότερης αξίας, ανάλογα με την οικονομική δυνατότητα της οικογένειας.
Τα αλμυρά
Κύριο φαγητό της ημέρας των Χριστουγέννων στα μικρασιατικά παράλια ήταν η κοτόσουπα, αφού ήταν η κατάλληλη μετά από τη μακρά περίοδο της αυστηρής νηστείας που είχε προηγηθεί. Επίσης, έφτιαχναν χοιρινό ψητό, παστό, λουκάνικο ή με σέλινο. Το σέλινο αποτελούσε μία από τις πρασινάδες που φύτρωναν το χειμώνα και συμβόλιζε τη νίκη της φύσης απέναντι στο βαρύ χειμώνα.
Το γιορτινό πρωτοχρονιάτικο τραπέζι, όπως και αυτό της παραμονής, έπρεπε να είναι πλούσιο. Τα φαγητά που επέλεγαν συνήθως κι εδώ είχαν ως βάση το χοιρινό.
Τέλος, όπως αναφέρθηκε, προτιμούσαν και φαγητά τα οποία τύλιγαν, όπως οι ντολμάδες και οι σαρμάδες, δηλαδή οι δικοί μας λαχανοντολμάδες. Υπήρχε η αντίληψη, γενικά, πως τα γεμιστά φαγητά θα εξασφάλιζαν ένα χρόνο γεμάτο καλά.
Χριστόψωμο Μικράς Ασίας
Υλικά
1 κιλό αλεύρι
50 γραμμ. νωπή μαγιά
μισό φλιτζάνι χλιαρό νερό
250 γραμμάρια ζάχαρη
¼ φλιτζάνι κρασί
¼ φλιτζάνι χυμό πορτοκάλι
μισό φλιτζάνι λάδι
μισό κουταλάκι κανέλα σκόνη
μισό κουταλάκι γαρίφαλο
μισό κουταλάκι μαστίχα σκόνη
150 γραμμάρια καρύδια κοπανισμένα
μισή χούφτα σταφίδες μαύρες
νερό όσο πάρει
1 καρύδι και σουσάμι για στόλισμα
Εκτέλεση
Ετοιμάζουμε το προζύμι αποβραδίς. Σε μία λεκάνη διαλύουμε τη μαγιά σε χλιαρό νερό και
ανακατεύουμε καλά προσθέτοντας 200 γραμμάρια αλεύρι. Σκεπάζουμε τη λεκάνη με μία
πετσέτα. Την επόμενη μέρα προσθέτουμε όλα τα υλικά και ζυμώνουμε καλά. Σκεπάζουμε
την ζύμη και την αφήνουμε να διπλασιαστεί σε όγκο. Λαδώνουμε το ταψί και τοποθετούμε
τη ζύμη κρατώντας λίγη. Φτιάχνουμε δύο κορδόνια για τον σταυρό. Στο κέντρο
τοποθετούμε το ολόκληρο καρύδι, πασπαλίζουμε με το σουσάμι και τρυπάμε με μία
οδοντογλυφίδα σε διάφορα σημεία .
Το ψήνουμε σε προθερμασμένο φούρνο στους 180ο για μία ώρα περίπου.
Η συνταγή είναι από το Ευρωπαικό Μουσείο Άρτου, στον Βαρνάβα
Ζυγουράκη Κατερίνα
Φωτό εξωφύλλου: olivemagazine.gr
Comments