top of page
Αναζήτηση
Εικόνα συγγραφέαΚατερίνα Ζυγουράκη
23 Δεκ 2020

Τα μικρασιάτικα έθιμα των Χριστουγέννων

Το Δωδεκάμερο των Χριστουγέννων, δηλαδή από την παραμονή των Χριστουγέννων ως την παραμονή των Φώτων, περιέχει τρεις από τις κορυφαίες γιορτές της Χριστιανοσύνης: τα Χριστούγεννα, την Πρωτοχρονιά και τα Φώτα. Τη μεγάλη σημασία του για τους κατοίκους της Μικράς Ασίας δείχνει και το γεγονός ότι ο Δεκέμβρης ονομάζονταν και Χρουστουεννάρης ή Χρουστουεννάς ή Χριστουγεννάς. Για το λόγο αυτό είχε μάλιστα ξεχωριστή και πλούσια εθιμολογία.


Το έργο του Νικηφόρου Λύτρα "Τα κάλαντα" αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της νεοελληνικής αγροτικής ηθογραφίας και αποτυπώνει μια ομάδα μικρών παιδιών ντυμένα με παραδοσιακά ενδύματα, που κρατούν παραδοσιακά όργανα και ψάλουν τα χριστουγεννιάτικα κάλαντα, στην αυλή ενός παλιού αγροτικού σπιτιού.
Το έργο του Νικηφόρου Λύτρα "Τα κάλαντα" αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της νεοελληνικής αγροτικής ηθογραφίας και αποτυπώνει μια ομάδα μικρών παιδιών ντυμένα με παραδοσιακά ενδύματα, που κρατούν παραδοσιακά όργανα και ψάλουν τα χριστουγεννιάτικα κάλαντα, στην αυλή ενός παλιού αγροτικού σπιτιού.

Κατά τους πρωτοχριστιανικούς χρόνους τα Χριστούγεννα συνηθίζονταν να γιορτάζονται μαζί με την ημέρα των Θεοφανίων. Αργότερα, όμως, η γιορτή μεταφέρθηκε την 25η Δεκεμβρίου, ημέρα που οι Ρωμαίοι γιόρταζαν τη γέννηση του Μίθρα, θεού του Ήλιου.


Στη περιοχή της Μικράς Ασίας η επιρροή της βυζαντινής παράδοσης ήταν έντονη στα έθιμα των γιορτών. Οι βυζαντινές αυτές παραδόσεις είναι αντίστοιχα άμεσα επηρεασμένες από τις αρχαιοελληνικές συνήθειες και δοξασίες. Χαρακτηριστικό είναι ότι οι Έλληνες της Ανατολής σέβονταν τα πατροπαράδοτα έθιμα και τα διατήρησαν, χωρίς να αναμιχθούν με αυτά άλλων λαών, κι έτσι πέρασαν ανέπαφα από την Αρχαιότητα στο Βυζάντιο και από κει στα νεότερα χρόνια.


Εορταστικός στολισμός


Στα ζεστά σπιτικά τη χριστουγεννιάτικη ατμόσφαιρα τόνιζε ο στολισμός με καραβάκια ή μεγάλα κλαδιά οπωροφόρων δένδρων, όπως ελιάς, μυρσίνης, κουμαριάς, δάφνης, στα οποία κρεμούσαν καρπούς, όπως φουντούκια, αμύγδαλα, πορτοκάλια κλπ. Γνωστά ήταν και τα στολισμένα έλατα ή μεγάλα κλαδιά πεύκου. Η συνήθεια αυτή προέρχεται απο την Αρχαία Ελλάδα όπου συμβόλιζε τη λήξη της εποχής της συγκομιδής.


Χριστουγεννιάτικο δένδρο στόλιζαν κυρίως οι κάτοικοι του Πόντου χρησιμοποιώντας χρυσωμένες κουκουνάρες, χρυσές καραμέλες, μανταρίνια και βαμβάκι. Η χρήση τέτοιου είδους φυτών, που διατηρούσαν ακέραιο το φύλλωμά τους, συμβολίζει την αναγέννηση της ζωής στις αντίξοες συνθήκες του χειμώνα, σύμβολα της αναγέννησης και της μακροζωίας.


Το «Χριστουγεννιάτικο δέντρο», έργο του Σπύρου Βικάτου. Στο σαλόνι ενός αστικού σπιτιού όπου μία οικογένεια κάθεται δίπλα στο χριστουγεννιάτικο δέντρο.
Το «Χριστουγεννιάτικο δέντρο», έργο του Σπύρου Βικάτου. Στο σαλόνι ενός αστικού σπιτιού, μία οικογένεια κάθεται δίπλα στο χριστουγεννιάτικο δέντρο.

Το Χριστουγεννιάτικο τραπέζι


Παραμονές των Χριστουγέννων άρχιζαν να φτιάχνουν τα παραδοσιακά γλυκά. Φοινίκια, ή κοινώς μελομακάρονα (εξέλιξη των αρχαιοελληνικών μελίπηκτων), κουραμπιέδες, πίτες και δίπλες. Τα ρομβοειδή αετουδάκια, με σφραγίδα σε σχήμα δικέφαλου αετού, είναι ο συμβολισμός του Βυζαντίου που πέρασε μέσα από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας στη Μικρά Ασία.


Στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι τα εδέσματα ήταν και πάλι πλούσια, με το χοιρινό κρέας να επικρατεί, ψητό γουρουνόπουλο, σέλινο με κρέας, τουρσιά, σαρμάδες, ενώ τα μελομακάρονα είχαν την τιμητική τους. Το μεσημέρι στρωνόταν το γιορταστικό τραπέζι της οικογένειας, όπου δέσποζε το χριστόψωμο με το καρύδι, το χοιρινό, η κότα ή ο πετεινός, η ζεστή σούπα και τα τοπικά εδέσματα κάθε περιοχής.



Τα κάλαντα


Τα κάλαντα ψάλλονταν το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων και συνηθιζόταν να συνοδεύονται από παραδοσιακά όργανα. Τα παιδιά τραγουδούσαν στις πόρτες των σπιτιών με τουμπερλέκια και σιδερένια τρίγωνα, κρατώντας σήμαντρα και φωτεινά φαναράκια κρεμασμένα σε κοντάρι. Οι νοικοκύρηδες των σπιτιών προσέφεραν στα παιδιά γλυκά και φρούτα ενώ πιο σπάνια χρήματα.


Οι μεγαλύτεροι έλεγαν τα κάλαντα έχοντας μαζί τους ένα φωτισμένο καραβάκι, χειροποίητο από χαρτί ή ξύλο που έφτανε και τα τρία μέτρα μήκος! Εκτός από καραβάκια έφτιαχναν και χάρτινες εκκλησίες που έμοιαζαν στην Αγία Σοφιά.



Οι καλικάντζαροι


Το δωδεκαήμερο οι γιαγιάδες της Σμύρνης, μάζευαν τα εγγονάκια τους δίπλα στο τζάκι ή στο ζεστό μαγκάλι και τους διηγούνταν ιστορίες για καλικάντζαρους. Βαθύτερος στόχος τους ήταν να μη βγουν έξω, αφού δεν είχαν σχολείο και διαβάσματα, αλλά και για να κοιμηθούνε νωρίς.


Καλικάτζαροι
Καλικάτζαροι στην ελληνική παράδοση

Τα παιδιά της "άνω τάξης" μάθαιναν τις ίδιες ακριβώς ιστορίες, αλλά από τις παραμάνες και τις νταντάδες, αφού οι γιαγιάδες της αριστοκρατίας απαξιούσαν και έλεγαν «Καλικάντζαροι; Πιφ, τσοκαρία…». Οι πλούσιοι δεν πίστευαν στους καλικάντζαρους.

Οι φτωχοί όμως έπαιρναν πολλές προφυλάξεις. Στη Σμύρνη, πίστευαν ότι τα παιδιά που θα γεννηθούν πεθαμένα μες στο δωδεκαήμερο, θα γίνουν καλικάντζαροι. Πίστευαν επίσης ότι αν κάποιο παιδί γεννηθεί ανήμερα Χριστούγεννα, δηλαδή την ημέρα που γεννήθηκε ο Χριστός, το παιδί αυτό θα γινόταν τρισκατάρατος καλικάντζαρος! Για να μη γίνει λοιπόν, έκαιγαν τα νυχάκια του μωρού στα χεράκια του και στα ποδαράκια του, γιατί καλικάντζαρος χωρίς νύχια δεν γίνεται.



Ζυγουράκη Κατερίνα

 


Comments

bottom of page