Τo Σύνδρομο Εγκατάλειψης
Απώλειες που σημαδεύουν, βαριά πένθη, ηχηρές απουσίες κι απούσες παρουσίες, βλέμματα κενά ή γεμάτα έγνοιες… Κι ακόμη, αίσθημα ανασφάλειας, απομονώσεις, περιθωριοποιήσεις, παραιτήσεις, ματαιώσεις. Ένα συνεχές ανοίκειο, που όμως φαινομενικά αντέχουμε. Συνθήκες που δύσκολα τις αποφεύγει ο άνθρωπος στην διάρκεια του βίου του. Κάποιοι τις θεωρούν δεδομένες, σκύβουν το κεφάλι και προχωρούν, δίχως ν’ αντιλαμβάνονται πόσο τα γεγονότα τούτα σημαδεύουν τόσο τους ίδιους όσο και την αντίληψή τους για τον βίο συνολικά. Άλλοι πάλι τα εισπράττουν σαν μικρές ή μεγάλες καταστροφές, γκρινιάζουν, αντιδρούν. Μοιάζει σαν να μη βρίσκουν στιγμή ησυχίας, ούτε τόπο να ξαποστάσουν.
Δύσκολα συνδέουμε τέτοιες αντιδράσεις με εκείνα τα αρχικά γεγονότα της ζωής μας, σε εποχές μάλιστα που πιθανότατα να μην υφίσταται καν η συνειδητή ανάμνησή τους. Ακόμη δυσκολότερα αντιλαμβανόμαστε ότι πιθανότατα πρόκειται για μικρές ή μεγάλες εγκαταλείψεις, που άλλοτε έχουν φταίχτη κι άλλοτε ο μόνος φταίχτης είναι απλά η ίδια η ζωή που συμβαίνει. Κι ίσως ποτέ να μην σκεφθούμε ότι ο χαρακτήρας μας ο ίδιος έχει «χαραχθεί» από την σμίλη των μικρών ή μεγάλων εγκαταλείψεων των πρώιμων σταδίων του βίου μας.
Το σύνδρομο εγκατάλειψης (ή νεύρωση εγκατάλειψης) αποτελεί κυρίως ένα θέμα σχέσεων και σχετίζεσθαι. Διαμορφώνεται στα πρώιμα νηπιακά και παιδικά στάδια, πυροδοτούμενο τόσο από αυτή καθ’ εαυτή τη δομή του νηπίου – που εκδηλώνει ισχυρή συναισθηματικότητα, κτητικότητα και δυσανεξία στέρησης, απουσίας ή χωρισμού με παράλληλη τάση ν’ αγωνιά – όσο και από συνεχείς ματαιώσεις από το διευκολυντικό περιβάλλον (γονείς ή άλλοι φροντιστές).
Στον πυρήνα του βρίσκεται η βαθύτατη ανάγκη κάθε ανθρώπινου όντος να νιώσει ασφάλεια κι αγάπη κι έτσι ν’ αγαπήσει και ν’ αγαπηθεί.
Η εγκατάλειψη δομείται πάνω στην αρχέγονη – κυριολεκτικά – αγωνία του ανθρώπου που εγείρεται με την απουσία της αναγκαίας παρουσίας, μιας παρουσίας τόσο σε φυσικό πεδίο όσο και συναισθηματικά ή πνευματικά, που παρέχει την ασφάλεια και την θαλπωρή της αγάπης. Έτσι, είτε δεν αναπτύχθηκε ισχυρός δεσμός κατά την παιδική ηλικία με κανένα ανθρώπινο ον είτε το παιδί δεν ενσωματώθηκε ποτέ στο οικογενειακό περιβάλλον. Προσαρμόστηκε πιθανώς, εκχωρήθηκε ίσως, αλλά δεν ενσωματώθηκε ποτέ πραγματικά. Ο εγκαταλειπτικός, διατηρώντας ένα παιδικό εγώ και κατά τον ενήλικο βίο του, προσδοκά την αιώνια κατοχή της αγάπης.
Θα λέγαμε έτσι ότι πρόκειται για μία νεύρωση του απόλυτου.
Έχοντας βληθεί εξ αρχής η ασφάλεια που δίνει η παρουσία κι η αγάπη, ο εγκαταλειπτικός εκδηλώνει ενεργητικά ή παθητικά επιθετικές συμπεριφορές. Συνεχώς κι αδιαλείπτως αγωνιά, γίνεται ανεπίγνωστα επιθετικός και κυρίως βαθιά μέσα του δεν αποτιμά ρεαλιστικά τον εαυτό του, μιας και λείπει αυτό καθ’ εαυτό το κριτήριο για να μπορέσει να εκτιμήσει. Συχνά εκδηλώνεται στις σχέσεις του με καχυποψία, διεκδικήσεις κι αμφίσημη στάση.
Καθώς δεν υφίσταται ορθή αγάπη για τον εαυτό, προσπαθεί συνεχώς να επαληθεύει ότι αγαπιέται. Σκέπτεται συχνά με τη λογική «αν μ’ αγαπά, τότε θα καταλάβει την επιθυμία μου» ή «αν μ’ αγαπούσε, δεν θα έπραττε έτσι ή θα έπραττε διαφορετικά»… Και τόσα άλλα παρόμοια, που στήνουν συναισθηματικές παγίδες προς το εκάστοτε αντικείμενο της προσοχής του. Πρόκειται για ένα ατελές εγώ, αν και ενδέχεται να είναι ένα άτομο πλήρως λειτουργικό σε συγκεκριμμένους τομείς της ζωής του. Υφίσταται ένα αίσθημα κενού, το οποίο εστιάζεται στο συναισθηματικό πεδίο, κάτι που οδηγεί σε αμφιβολία για το αν είναι αντικείμενο άξιο της αγάπης και της συμπάθειας των άλλων. Νοθεύεται κάθε σχέση καθώς αισθάνεται αυξανόμενη αυτό-υποτίμηση ή έλλειψη αυτοσεβασμού. Πρόκειται για ένα αίσθημα μη αξίας και μάλιστα όχι μιας αξίας που χάθηκε, αλλά μιας αξίας που ποτέ δεν αποκτήθηκε. Συχνά δε υπερ-εκτιμά τους άλλους, με αποτέλεσμα να κρίνει τον εαυτό του πάντοτε ανάξιο να σχετισθεί και ν’ αγαπηθεί.
Τούτο το κενό συγκαλύπτεται από διάφορες υπεραναπληρώσεις, που του προσδίδουν το αίσθημα της αξίας, ενώ συχνά εκδηλώνει έντονη θυματοποίηση. Επίσης εμφανίζει έναν ιδιότυπο μαζοχισμό συναισθηματικής φύσης με αυτo-ματαιώσεις, άρνηση σύνδεσης και σχέσης, μνησικακίες, πρόωρες αποσυνδέσεις κι εγκαταλείψεις εκ μέρους του, προκειμένου προληφθεί και ν’ αποφευχθεί η επαπειλούμενη εγκατάλειψη. Άλλες φορές πάλι εκφράζεται με συναισθηματική εξάρτηση και υπέρμετρη δοτικότητα ως αναπλήρωση των δικών του αναγκών και ελπίδα αναγνώρισης από τον άλλον. Μια μη ύπαρξη που θα μπορούσε να πιστοποιηθεί ως ύπαρξη μόνον μέσω των άλλων. Πρόκειται για έναν ιδιότυπο έλεγχο και τυραννία τόσο προς τους άλλους όσο και προς τον εαυτό.
Το βαθύ κι ασυνείδητο αίσθημα εγκατάλειψης ακυρώνει την ικανότητα για πρόσληψη του πραγματικού. Φαντασιώσεις, παρανοήσεις κι ερμηνείες διαστρεβλώνουν την βιωθείσα πραγματικότητα. Ισχυρότατοι φόβοι, που δεν ανήκουν στο παρόν αλλά στις εγγραφές της πρώιμης παιδικής ηλικίας, ταλανίζουν τον εγκαταλειπτικό, που δεν αντιλαμβάνεται την παρελθούσα αιτία τους. Βρίσκεται σε μια χρόνια κατάσταση φόβου. Φαντασιώνεται και προσδοκά μια ευτυχή μοίρα, αλλά η αρχέγονη ανασφάλειά του τον κάνει να πιστεύει σε μιαν άτυχη μοίρα. Αποτελεί μια ακύρωση του συναισθματικού πλούτου του όντος. Πρόκειται για ένα δυναμικό που δεν ενεργοποιείται εν τω σχετίζεσθαι.
Κυρίαρχη είναι επίσης η τάση του εγκαταλειπτικού να εστιάζεται στο εξωτερικό, στα φαινόμενα. Ως αποτέλεσμα της έξωθεν προβολής των αιτίων, αρνείται ο ίδιος την ευθύνη για τις διαταραχές του. Τα πάντα εξηγούνται με βάση τα εξωτερικά αίτια. Και πάντοτε κάποιος άλλος φταίει! Απουσιάζει η επίγνωση ότι είναι η βαθύτατη ανασφάλειά του όντος κι ο τρόπος που αγαπά, το πώς ο ίδιος αισθάνεται έναντι των άλλων, που επιφέρει τις αποτυχίες και τις συναισθηματικές απόγοητεύσεις του βίου.
Εν τέλει, μεγάλη είναι η μοναξιά του εγκαταλειπτικού. Κι ακόμη μεγαλύτερη η αδυναμία του απέναντι σ’ αυτή τη μοναξιά, στο συναίσθημα αποκλεισμού που βιώνει. Πρόκειται για συναισθηματικούς πρόσφυγες εντός του οικογενειακού συνόλου. Και συχνότατα, στον μετέπειτα βίο, εντός ευρύτερων συνόλων… Η απομόνωση είναι συχνός αμυντικός μηχανισμός δημιουργώντας έτσι έναν φαύλο κύκλο που εισάγει τον εγκαταλειπτικό ακριβώς στη συνθήκη που απεύχεται, μια συνθήκη στην οποία υποφέρει αλλά και την οποία παράλληλα απολαμβάνει. Η πεμπτουσία των αυτοεκπληρούμενων προφητειών!
Κάθε ανθρώπινο ον έχει την ανάγκη ν’ ανήκει κάπου. Πόσοι από εμάς αλήθεια νιώθουμε πραγματικά το αίσθημα του ανήκειν; Ιδιαίτερα όταν δεν έχουμε βρει τόπο εντός του ίδιου μας του εαυτού;
Πλήθος οι εγκαταλελειμένοι κι οι εγκαταλειπτικοί… Νήπια και παιδιά, που γίνονται ενήλικες που φέρουν αυτό το βάρος, γύρω μας, κοντά μας, μέσα στις οικογένειές μας και στον κύκλο μας. Εμείς οι ίδιοι. Άγχοι γονέων, θάνατοι και στερήσεις. Φυλές ανθρώπων που δεν εγκατοίκησαν ποτέ σ’αυτόν τον κόσμο, έθνη ξεριζωμένα, κοινωνικοί παρίες και πρόσφυγες απανταχού της γης. Κι ολόκληρο το γυναικείο φύλο.
Η εγκατάλειψη είναι πρωτίστως μία προ-οιδιπόδεια νεύρωση. Κι ας θυμηθούμε ότι κι ο ίδιος Οιδίποδας ήταν ένας εγκαταλελειμμένος. Γνωστά τοις πάσι τα δεινά που ακολούθησαν την εγκατάλειψή του…
Ευαγγελία Πολίτη
Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας
«Το Σύνδρομο Εγκατάλειψης» της Germaine Guex κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις «Σύνθεσις» σε μετάφραση Ευαγγελίας Πολίτη, στα βιβλιοπωλεία και στον εκδοτικό οίκο.
Διεξάγεται ετήσιο σεμινάριο, που απευθύνεται τόσο σε εξειδικευμένους της ψυχικής υγείας όσο και σε άτομα που ενδιαφέρονται για μια βαθύτερη κατανόηση του εαυτού τους (για πληροφορίες εδώ).
Εικόνα εξωφύλλου-Καλλιτέχνης: Δάφνη Μαλέα.
Το We Love Marathon εξασφάλισε 3 αντίτυπα για τους αναγνώστες του! Πάρτε μέρος στο διαγωνισμό που διεξάγεται στο Instagram.
Comments